Θεάγης Περί Αρετής…

Ο Δελφικός Τρίπους

  Η σύσταση τής ψυχής χωρίζεται σε λογικό, θυμικό και επιθυμητικό. Η λογική κυβερνάει την γνώση, το θυμικό σχετίζεται με την παρόρμηση και το επιθυμητικό κυβερνάει τα συναισθήματα της ψυχής. Όταν αυτά τα τρία μέρη ενώνονται σε μία πράξη, εκδηλώνοντας μία σύνθετη ενέργεια, τότε η ψυχή φθάνει σε ομολογία και αρετή. Όταν ο στασιασμός τα χωρίζει, τότε εμφανίζεται κακία και δυσαρμονία. Η αρετή συνεπώς περιέχει τρία στοιχεία: γνώση, δύναμη και προαίρεση. Η αρετή της λογικής ικανότητας της ψυχής είναι η σοφία, η οποία είναι μία συνήθεια θεώρησης και κρίσης. Η αρετή του θυμικού μέρους είναι το θάρρος, δηλαδή η συνήθεια να υπομένομαι τα τρομερά πράγματα και να αντιστεκόμαστε σ᾿ αυτά. Η αρετή του επιθυμητικού μέρους είναι η εγκράτεια, δηλαδή η μετριοπάθεια και ο περιορισμός των ηδονών που προέρχονται από το σώμα. Η αρετή της όλης ψυχής είναι η δικαιοσύνη, διότι οι άνθρωποι πράγματι γίνονται κακοί^[1] είτε μέσω αχρειότητας είτε μέσω ακολασίας είτε μέσω φυσικής αγριότητας. Βλάπτονται μεταξύ τους εξαιτίας της κερδοσκοπίας, της ηδονής ή της φιλοδοξίας. Η αχρειότητα επομένως ανήκει πιο σωστά στο λογικό μέρος της ψυχής. Ενώ η σύνεση είναι παρόμοια με την καλή τέχνη, η αχρειότητα με την κακή τέχνη που επινοεί τεχνάσματα για να δράσει άδικα. Η ακολασία ανήκει στο επιθυμητικό μέρος της ψυχής, αφού η εγκράτεια συνίσταται στην καθυπόταξη και η ακολασία στην αποτυχία καθυπόταξης των ηδονών. Η αγριότητα ανήκει στο θυμικό μέρος της ψυχής, διότι όταν κάποιος παρακινείται από κακές επιθυμίες, ικανοποιείται όχι όπως αρμόζει σε άνθρωπο αλλά σε ζώο, και αυτό ονομάζεται αγριότητα. Τα αποτελέσματααυτών των διαθέσεων προκύπτουν επίσης από τα πράγματα χάρη των οποίων γίνονται.
Η αχρειότητα, προερχόμενη από το λογικό μέρος της ψυχής, καταλήγει σε απληστία.
Το λάθος του θυμικού μέρους είναι η φιλοδοξία, η οποία καταλήγει σε αγριότητα
και καθώς το επιθυμητικό μέρος καταλήγει σε ηδονή, αυτό προκαλεί ακολασία. Όπως οι άδικες πράξεις είναι αποτέλεσμα πολλών αιτίων, το ίδιο και οι δίκαιες πράξεις· διότι η αρετή είναι από την φύση της ευεργετική και επικερδής, ενώ η κακία είναι κακοποιός και επιβλαβής.
Αφού όμως ένα μέρος της ψυχής οδηγεί, ενώ το άλλο ακολουθεί και αφού οι αρετές και οι κακίες συνυπάρχουν σε αυτά, είναι φανερό ότι και όσον αφορά τις αρετές, επίσης μερικές ηγούνται και άλλες ακολουθούν, ενώ άλλες είναι σύνθετες. Εκείνες που ηγούνται, είναι αρετές τέτοιες, όπως η σοφία· εκείνες που ακολουθούν είναι αρετές τέτοιες, όπως το θάρρος και η εγκράτεια· και στις σύνθετες περιλαμβάνεται η δικαιοσύνη. Οι αρετές λοιπόν συνυπάρχουν στα πάθη, έτσι ώστε μπορούμε να αποκαλέσουμε αυτά τα τελευταία ύλη των πρώτων. Από τα πάθη το μεν ένα είναι εκούσιο και το άλλο ακούσιο· η ηδονή είναι εκούσια και ο πόνος ακούσιος. Οι άνθρωποι που διαθέτουν πολιτικές αρετές αυξάνουν και μειώνουν αυτά, οργανώνοντας τα άλλα μέρη της ψυχής σύμφωνα με εκείνο που κατέχει λογική. Το επιθυμητό σημείο αυτής της προσαρμογής είναι ότι η διάνοια δεν θα πρέπει να εμποδίζεται στην εκτέλεση του κατάλληλου έργου της, ούτε από έλλειψη ούτε από υπερβολή. Προσαρμόζουμε το λιγότερο αγαθό σε εκείνο που είναι περισσότερο αγαθό. Και στον κόσμο κάθε μέρος που είναι πάντα παθητικό, υφίσταται χάριν εκείνου το οποίο πάντα κινείται. Στην ένωση των όντων το θηλυκό υφίσταται χάριν του αρσενικού, διότι αυτό το τελευταίο σπέρνει, γεννώντας μία ψυχή, ενώ το πρώτο μεταβιβάζει επίσης ύλη σε εκείνο το οποίο γεννιέται. Στην ψυχή το άλογο υφίσταται χάριν του λογικού μέρους. Η οργή και η επιθυμία οργανώνονται σε σχέση με το πρώτο μέρος της ψυχής (άλογο)· η πρώτη σαν ένας δορυφόρος και φύλακας του σώματος, η δεύτερη σαν ένας παρασκευαστής και χορηγός κάθε αναγκαίου. Η διάνοια, όντας εδραιωμένη στην ανώτερη κορυφή του σώματος και έχοντας μία θέα εκείνου που είναι από όλες τις μεριές λαμπερό και διαφανές, διερευνά την σοφία των αληθινών όντων. Αυτή είναι πράγματι η φυσική λειτουργία της, να διερευνά και να κατέχει την αλήθεια και να ακολουθεί εκείνα τα όντα που είναι πιο έξοχα και σεβαστά από την ίδια. Διότι η γνώση των θείων και πιο σεβαστών πραγμάτων είναι η αρχή, η αιτία και ο κανόνας της ανθρώπινης ευδαιμονίας. Οι αρχές όλων των αρετών είναι τρεις: γνώση, δύναμη και προαίρεση. Η γνώση πράγματι είναι εκείνη μέσω της οποίας συλλογιζόμαστε και διαμορφώνουμε μία κρίση των πραγμάτων· η δύναμη είναι μία ορισμένη φυσική ρώμη από την οποία αντλούμε την υπόστασή μας και η οποία χαρίζει σταθερότητα στις πράξεις μας· και η προαίρεση είναι, θα λέγαμε, το χέρι της ψυχής το οποίο μας ωθεί να προσεγγίσουμε και να οικειοποιηθούμε τα πράγματα.

Πηγή

^[1] Ως “κακό” νοείται το αντίθετο του αγαθού