Ota Benga, ένα ανθρώπινο έκθεμα, το 1906. Ηλικία 23 ετών. Ύψος, 1 μέτρο και 25 εκατοστά. Βάρος, 47 κιλά. Τον έφερε από το ποταμό Κασάι, του Κονγκό, ο Δρ Samuel P. Verner. Εκτίθεται κάθε απόγευμα κατά τη διάρκεια του Σεπτεμβρίου. – Πινακίδα έξω από το πρωτεύοντα χώρο στο Bronx Zoo, Σεπτέμβριος 1906.
-πρότυπη μετάφραση- Την ιστορία αυτού του ανθρώπου μόνο σας παραθέτω, έχοντας όμως κατά νου και το, πόσο διαφεριτικά είναι τα ιστορικά βιώματά της δύσης με εκείνα του δικού μας πολιτισμού
Μια από τις πιο συναρπαστικές ιστορίες σχετικά με τις συνέπειες της θεωρίας της εξέλιξης στις ανθρώπινες σχέσεις είναι η ιστορία του Ota Benga, ενός πυγμαίου ο οποίος τέθηκε “ως έκθεμα” για το κοινό σε έναν ζωολογικό κήπο, ως το δείγμα μιας εξελικτικά κατώτερης φυλής. Σύμφωνα με κάποιους “επιστήμονες”, το περιστατικό αποκαλύπτει ξεκάθαρα το ρατσισμό της εξελικτικής θεωρίας, στο βαθμό που η θεωρία συμπαρέσυρε την καρδιά και το μυαλό των επιστημόνων.
Τον άνθρωπο που ετέθη σαν έκθεμα για το κοινό σε ένα ζωολογικό κήπο, είχε φέρει από το Βελγικό Κονγκό το 1904, μαζί με άλλους 7 πυγμαίους και ένα νεαρό κογκολέζο, ο γνωστός εξερευνητής της Αφρικής Samuel Verner. Ο άνδρας, ήταν ένας πυγμαίος, ονομάζόταν Ota Benga (ή «Bi», που σημαίνει «φίλος» στη γλώσσα του).
O Verner τον παρουσίασε στο διευθυντή του ζωολογικού κήπου του Bronx, William Hornaday.
Ο Ota Benga γεννήθηκε το 1881 στην Αφρική. Όταν τον έβαλαν στο ζωολογικό κήπο, αυτός ήταν 1 μέτρο και 25 εκατοστά ύψος, περίπου 23 ετών, και ζύγιζε μόλις 47 κιλά. Συχνά τον περνούσαν για αγόρι, που όμως στην πραγματικότητα είχε παντρευτεί δύο φορές -η πρώτη σύζυγός του είχε απαχθεί από μια εχθρική φυλή, και η δεύτερη είχε πεθάνει από δηλητηριώδες δάγκωμα φιδιού.
Τον πρωτοπαρουσίασαν στον κόσμο, το 1904 στη Διεθνή Έκθεση του St Louis, μαζί με άλλους πυγμαίους ως «εμβληματικά άγριοι», μαζί με άλλα, «αξιοπερίεργα άτομα», στην πτέρυγα της ανθρωπολογίας. Αυτή η πρώτη στάση για επίδειξη στην Αμερική είχε επηρεαστεί από αυτό που ορισμένοι αποκαλούσαν, δαρβινισμός και ρατσισμός, εκμεταλλευόμενοι την ευπιστία των ανθρώπων και την επιθυμία για συγκλονιστική ψυχαγωγία.
Ο Ota Benga αργότερα κατέληξε στο ζωολογικό κήπο του Μπρονξ, όπου ετέθη σαν έκθεμα για το κοινό στο σπίτι του πιθήκου. Αν και ο διευθυντής Hornaday του ζωολογικού κήπου επέμεινε ότι προσέφερε απλώς ένα «ενδιαφέρον έκθεμα» για την διαπαιδαγώγηση του κοινού, ο ίδιος, δεν έβλεπε προφανώς καμία διαφορά ανάμεσα σε ένα άγριο θηρίο και το μικρό μαύρο άνθρωπο! Για πρώτη φορά σε ένα αμερικανικό ζωολογικό κήπο, ένα ανθρώπινο ον εμφανιζόταν σε ένα κλουβί. Στον Benga δόθηκαν σύντροφοι κλωβού, για να του κρατούν συντροφιά στην αιχμαλωσία- ένα παπαγάλο και ένα ουραγκοτάγκο ονόματι Dohong.
Πείστηκε από τη θεωρία του Δαρβίνου
Οι παράγοντες κίνητρα του Verner να φέρει τον Ota ο Benga στις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν πολύπλοκοι, αλλά ήταν προφανώς πολύ επηρεασμένος από τη θεωρία του Κάρολου Δαρβίνου-η οποία οδήγησε τα είδη της ανθρωπότητας σε στημένους αγώνες.
Μια σύγχρονη άποψη δήλωσε ότι ο Benga δεν ήταν πολύ ψηλότερος από τον ουρακοτάγκο… τα κεφάλια τους είναι αρκετά όμοια, και οι δύο χαμογελούν με τον ίδιο τρόπο, όταν ικανοποιούνται.
Ο Benga είχε έρθει από την Αφρική με ένα ωραίο νεαρό χιμπατζή, τον οποίο ο Verner επίσης έβαλε στη συλλογή πιθήκων, στο πρωτεύοντα χώρο. Ο ενθουσιασμός του Hornaday για το νέο έκθεμα του, αντανακλάται σε ένα άρθρο που έγραψε για το ενημερωτικό δελτίο της Ζωολογικής Εταιρείας, το οποίο άρχιζε ως εξής:
Στις 9 Σεπτεμβρίου, ένας γνήσιος αφρικανικός πυγμαίος, που ανήκει στην υπο-φυλή που συνήθως εσφαλμένα αποκαλούνται “νάνοι”. . . ο Ota Benga είναι ένα καλά ανεπτυγμένο ανθρωπάκι, με ένα καλό κεφάλι, φωτεινά μάτια και με ευχάριστη όψη. Δεν είναι τριχωτό, και δεν καλύπτεται από ίχνη “χνουδιού”, όπως περιγράφεται από κάποιους εξερευνητές… Είναι πιο ικανοποιημένος όταν στο χώρο εργασίας, κάνει κάτι με τα χέρια του.
Λέει κατόπιν για το πώς τον παρέλαβε από τον Verner, ο οποίος είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους Πυγμαίους, έχοντας πρόσφατα επιστρέψει στις εστίες τους στο ποταμό Κασάι τη μισή ντουζίνα ανδρών και γυναικών αυτής της φυλής που “είχαν έρθει” στη χώρα αυτή από τον ίδιο για την διεθνή έκθεση του St Louis στο Τμήμα Ανθρωπολογίας.
Ήταν ευρέως αποδεκτό τότε, ακόμα και από διακεκριμένους επιστήμονες, ότι οι μαύροι ήταν εξελικτικά κατώτεροι από τους Καυκάσιους, αλλά με τον εγκλωβισμό ενός εξ αυτών σε ένα ζωολογικό κήπο έχει μεγαλύτερη απήχηση. Σύμφωνα με τα τότε λόγια:
Ο πυγμαίος εργαζόταν-ή-έπαιζε με τα ζώα “φυσικά” στο κλουβί, και το θέαμα ενός μαύρου άνδρα σε ένα κλουβί έδωσε σε δημοσιογράφο του TIMES το εφαλτήριο για μια ιστορία που έφερε μια θύελλα διαμαρτυριών μεταξύ των νέγρων, μέλη του δήμου. Η αγανάκτησή τους έφτασε στο Δήμαρχο George Β. McClellan, αλλά εκείνος αρνήθηκε να αναλάβει δράση.
Κάποιοι λευκοί επίσης ανησύχησαν για τον νέγρο στο κλουβί. Σύμφωνα με έναν συγγραφέα, μέρος της ανησυχίας των “ενδεδυμένων” άνθρωπων ήταν ο φόβος… ότι η έκθεση του Benga μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να αποδειχθεί η δαρβινική θεωρία της εξέλιξης. Οι αντιρρήσεις ήταν συχνά ασαφείς, σύμφωνα με τη διατύπωση του The New York Times, της 9 Σεπτέμβρη 1906:
Οι Πυγμαίοι βρίσκονται χαμηλά στην «ανθρώπινη κλίμακα»
«Το έκθεμα ήταν αυτό ενός ανθρώπου σε ένα κλουβί για πιθήκους. Ο άνθρωπος που έτυχε να είναι “άνθρωπος θάμνος”, ένας από μια φυλή που οι επιστήμονες δεν τοποθετούν ψηλά στην ανθρώπινη κλίμακα, αλλά για το μέσο μη-επιστήμονα άτομο και στο πλήθος των επισκεπτών, υπήρχε κάτι στην εμφάνιση που ήταν δυσάρεστο… Είναι ίσως θετικό το γεγονός ότι ο Benga δεν σκέφτεται πολύ βαθειά. Αν το έκανε, δεν είναι σίγουρο ότι θα ήταν πολύ περήφανος για τον εαυτό του, όταν ξύπνησε το πρωί και βρέθηκε κάτω από την ίδια στέγη με τους ουρακοτάγκους και τους πιθήκους, γι ‘αυτό και είναι εκεί που είναι.»
Αν και υπήρχε μεγάλη ποικιλία απόψεων, για το περιστατικό, δημιούργησε πολλές διαμαρτυρίες και την απειλή νομικής διαδικασίας. Έτσι, στο ζωολογικό κήπο ο διευθυντής τελικά συναίνεσε, και «επιτρέπεται ο πυγμαίος να βγαίνει από το κλουβί του». Μετά , ο Ota Benga περνούσε το μεγαλύτερο μέρος των ημερών με περπάτημα γύρω στο ζωολογικό κήπο , με άσπρα ρούχα, συχνά με μεγάλο πλήθος να τον ακολουθεί, και επέστρεφε στο χώρο του πιθήκου μόνο για ύπνο το βράδυ.»
Το να αντιμετωπίζεται ως αξιοπερίεργο, να χλευάζεται και να γίνεται κοροϊδία των επισκεπτών, τελικά προκάλεσε στο Benga ένα «μίσος, του να είναι ο περίγελος των περίεργων τουριστών και των κακοαναθρεμμένων παιδιών». Ο διευθυντής του ζωολογικού κήπου Hornaday, σε επιστολή του προς το Verner, αποκάλυψε τα προβλήματα που είχε προκαλέσει η κατάσταση:
«Φυσικά δεν τον έχουμε εκθέσει (τον Benga) στο κλουβί από τότε που άρχισε το πρόβλημα. Από αυτό και μετά, περάσαμε υπέροχα με τον Ota Benga. Είχε πάρει ένα μαχαίρι από την ταΐστρα στην αίθουσα των πιθήκων, και γύριζε γύρω στο Πάρκο κραδαίνοντας το με τον πιο ανησυχητικό τρόπο, και για ένα μεγάλο διάστημα αρνήθηκε να το αφήσει. Τελικά καταφέραμε να του το πάρουμε.»
«Λίγο μετά από αυτό πήγε κοντά στο σπίτι των πουλιών, για να πάρει ένα αναψυκτικό, και επειδή δεν του επετράπη τον έπιασε μεγάλη οργή… Αυτό οδήγησε σε μια μεγάλη φασαρία. Πάλεψε σαν τίγρης, και χρειάστηκαν τρεις άνδρες για να τον πάνε πίσω στο πιθηκόσπιτο. Έχει χτυπήσει ορισμένους επισκέπτες, και έχει “εγείρει τον Κάιν μέσα του” γενικώς.»
Εκτοξεύει Βέλη κατά των αντιπαθητικών
Ο πυγμαίος, έφτιαξε αργότερα ένα μικρό τόξο και βέλη και άρχισε να τα ρίχνει σε επισκέπτες του ζωολογικού πάρκου, σε εκείνους που έβρισκε ιδιαίτερα αντιπαθητικούς. «Αφού τραυμάτησε μερικούς αδέξιους, έπρεπε να εγκαταλείψει το Ζωολογικό Πάρκο για τα καλά.»
Οι New York Times της 18η Σεπτεμβρίου, 1906, περιέγραψαν το πρόβλημα:
«Υπήρχαν 40.000 επισκέπτες στο πάρκο την Κυριακή. Σχεδόν κάθε άνδρας, γυναίκα και παιδί αυτού του πλήθους πέρασε από το πιθηκόσπιτο να δει το αστέρι του πάρκου; τον αγριάνθρωπο από την Αφρική. Τον κυνηγούσαν όλη την ημέρα, ουρλιάζοντας, προπηλακίζοντας, και φωνάζοντας. Μερικοί απ ‘αυτούς του έμπηγαν στα πλευρά, άλλοι του βάζανε τρικλοποδιές, και όλοι γελούσαν μαζί του.»
Αν και ο Hornaday ισχυρίστηκε ότι «απλώς προσέφερε ένα ενδιαφέρον έκθεμα και ότι Benga ήταν ευτυχής… η εγκυκλοπαίδεια της Εξέλιξης των ειδών, σημειώνει ότι η δήλωση αυτή «δεν μπορούσε να επιβεβαιωθεί», όπως δεν υπήρχε και καταγραφή των συναισθημάτων του Benga.
Ο Ota Benga δεν άφησε, δυστυχώς, καμία γραπτή απόδειξη των σκέψεών του για την υπόθεση. Έτσι, η μόνη πλευρά της ιστορίας που έχουμε είναι, τα ογκώδη αρχεία του Verner, η μεριά των εφημερίδων και τα γραπτά του Hornaday.
Δεν μας λείπουν πληροφορίες για το περιστατικό- πολλά άρθρα έσωσαν την υπόθεση, και ένα 281 σελίδων βιβλίο με τίτλο “Ο πυγμαίος στο ζωολογικό κήπο” δημοσιεύθηκε πρόσφατα, σχετικά με την εμπειρία του Ota στον ζωολογικό κήπο, του Phillip Verner Bradford, εγγονό του Verner.
Η ετικέτα «φρικιό» οδηγεί στην αυτοκτονία
Μετά που ο Ota Benga απομακρύνθηκε από το ζωολογικό κήπο, ήταν σε θέση να έχει την συμπαθητική προσοχή μιας σειράς θεσμικών οργάνων και με αρκετά συμπαθητικά άτομα. Αλλά δεν ήταν ποτέ σε θέση να αποβάλει την ετικέτα του «φρικιού». Απασχολήθηκε σε ένα εργοστάσιο καπνού, στο Lynchburg, της Βιρτζίνια.
Ο Ota Benga έγινε όλο και περισσότερο καταθλιπτικός, εχθρικός, παράλογος, και απελπισμένος. Συμπεραίνοντας ότι ποτέ δεν θα είναι σε θέση να επιστρέψει στην πατρίδα του, το 1916 ο Benga αυτοκτόνησε πυροβολώντας τον εαυτό του στη καρδιά, με ένα πιστόλι δανεικό.
Η ιστορία της αυτοκτονίας, δόθηκε στη δημοσιότητα από τον Hornaday στο Ζωολογικό Δελτίο του 1916. Ακόμη και σε αυτή την προχωρημένη ημερομηνία, στο Hornaday, τα εμπνευσμένα από την εξέλιξη των ειδών ρατσιστικά συναισθήματα, φαινόταν πεντακάθαρα. Μάλιστα δήλωσε ότι «ο νεαρός νέγρος, ήρθε στο Lynchburg περίπου πριν από έξι χρόνια, με πρωτοβουλία κάποιου φιλικά διακείμενου ατόμου στη Βιρτζίνια, και τοποθετήθηκε σε Θεολογικό Σεμινάριο και Κολέγιο, όπου για αρκετά χρόνια εργάστηκε για να αποδείξει στους ευεργέτες του, ότι δεν διαθέτει τη δύναμη της μάθησης, και πριν περίπου δύο ή τρία χρόνια εγκατέλειψε το σχολείο και πήγε να εργαστεί ως εργάτης ».
Ο Hornaday αφηγείται κατόπιν ότι, μετά την αποχώρηση από το κολέγιο, ο Ota ζούσε σε ένα «χρωματιστό σπίτι» κοντά στο σχολείο, κερδίζοντας τα προς το ζειν δουλεύοντας ως εργάτης σε εργοστάσιο καπνού. Σύμφωνα με τα λόγια του Hornaday, η αυτοκτονία έγινε διότι «ο νεαρός νέγρος είχε φορτώσει τόσο πολύ, που εξασφάλισε ένα περίστροφο που ανήκε στην γυναίκα με την οποία ζούσε, πήγε στο στάβλο της αγελάδας και έριξε μια σφαίρα στην καρδιά, τερματίζοντας τη ζωή του.
Συμπληρωματικά
Ανθρώπινοι ζωολογικοί κήποι (ονομάζονται επίσης “εθνολογικές εκθέσεις” ή χωριά νέγρων) ήταν δημόσια ανθρώπινα εκθέματα του 19ου και του 20ού αιώνα, σε συνήθως αποκαλούμενη, φυσική ή πρωτόγονη κατάσταση.
Κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης, οι Μεδίκοι είχαν αναπτύξει ένα μεγάλο θηριοτροφείο στο Βατικανό. Τον 16ο αιώνα, ο Καρδινάλιος Ιππόλυτος των Μεδίκων είχε μια συλλογή των ανθρώπων από διαφορετικές φυλές, καθώς και εξωτικά ζώα. Έχει αναφερθεί ότι είχε τη στρατιά των λεγόμενων βαρβάρων, που μιλούσαν περισσότερες από είκοσι γλώσσες και μεταξύ τους Μαυριτανοί, Τάταροι, Ινδοί, Τούρκοι και Αφρικανοί.
Οι Εκθέσεις των εξωτικών πληθυσμών σε διάφορες χώρες τη δεκαετία του 1870, έγιναν σύμβολο του δεύτερου ιμπεριαλιστικού κύματος που σάρωνε τον κόσμο κατακτώντας αποικίες. Ανθρώπινοι ζωολογικοί κήποι είχαν βρεθεί στο Αμβούργο, Αμβέρσα, Βαρκελώνη, Βερολίνο, Λονδίνο, Μιλάνο, Νέα Υόρκη, και Βαρσοβία με 200.000 – 300.000 επισκέπτες σε κάθε έκθεση.
Ανθρώπινοι ζωολογικοί κήποι και εκθέματα υπήρχαν έως λίγο πριν το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Αξίζει ωστόσο να παραθέσουμε κάποια χαρακτηριστικά αποσπάσματα, της θεωρούμενης -ειδικά στον ελλαδικό χώρο- ως «έγκυρη» εγκυκλοπαίδειας Britannica στην 11η έκδοσή της το 1911, για τους “μαύρους ανθρώπους της Αμερικής:
-Εξελικτικό επίπεδο: χαμηλό: μετρήσεις των κρανίων και οστών τους δείχνουν ότι είναι πιο κοντά στους πιθήκους από ότι στους λευκούς ανθρώπους – αν και οι λευκοί έχουν περισσότερο πιθηκοειδή μαλλιά.
-Μαλλιά: περισσότερο σαν τα μάλλινα παρά σαν “πραγματικά μαλλιά”.
-Νοημοσύνη: «η διανοητική κατωτερότητα των Νέγρων προς τις λευκές ή κίτρινες φυλές είναι γεγονός». Τα μαύρα παιδιά είναι κοφτερός νους, ευφυή και γεμάτη ζωντάνια, αλλά κατά την προσέγγισή της ενήλικου περιόδου μια σταδιακή αλλαγή προκύπτει. Η νόηση φαίνεται να επισκιάζεται, η κίνηση δίνει τη θέση της σε ένα είδος λήθαργου, η ζωηρότητα μετατρέπεται σε ραθυμία.
-Καλύτεροι από τους λευκούς: οι νέγροι ξεπερνούν μακράν τους λευκούς στην οξύτητα της όρασης, της ακοής, την αίσθηση της κατεύθυνσης και της τοπογραφίας.
-Δουλεία: έχει εκπολιτίσει τους μαύρους και παρείχε βιομηχανική κατάρτιση σε πολλούς σκλάβους.
+ - 