Στην φιλοσοφία, ο όρος λογική πλάνη αναφέρεται στην σχηματική πλάνη, δηλαδή σε ένα ψεγάδι στην δομή ενός παραγωγικού επιχειρήματος, το οποίο καθιστά το επιχείρημα άκυρο. Ωστόσο, συχνά απαντά στον ανεπίσημο διάλογο για να υποδηλώσει ένα επιχείρημα το οποίο μπορεί να είναι προβληματικό για οποιονδήποτε λόγο. Σε αυτή την χρήση του όρου συμπεριλαμβάνονται τόσο οι μη σχηματικές πλάνες (δηλαδή έγκυρες αλλά σαθρές προτάσεις ή μη ποιοτική/μη παραγωγική επιχειρηματολογία) όσο και οι σχηματικές πλάνες. Ο όρος είναι γνωστός και ως Διαλληλία.
Το ότι σε ένα παραγωγικό επιχείρημα εντοπίζεται σχηματική πλάνη δεν επηρεάζει τις προτάσεις ή το συμπέρασμα του επιχειρήματος, αφού είναι δυνατόν είτε και τα δύο να είναι αληθή είτε απλώς να είναι πολύ πιθανά εξαιτίας της φύσης του επιχειρήματος (π.χ. προσφυγή στην αυθεντία). Παρόλα αυτά, το παραγωγικό επιχείρημα παραμένει άκυρο, διότι το συμπέρασμά του δεν προκύπτει από τις προτάσεις του κατά τον αναμενόμενο τρόπο. Κατ’ επέκταση, υπάρχουν μη παραγωγικά επιχειρήματα τα οποία επίσης πάσχουν από σχηματικές πλάνες. Για παράδειγμα, ένα επαγωγικό επιχείρημα το οποίο αποπειράται να εφαρμόσει αρχές των πιθανοτήτων ή της αιτιότητας με εσφαλμένο τρόπο πέφτει επίσης σε σχηματική πλάνη.
Είναι δύσκολο να αναγνωριστούν οι πλάνες στην καθημερινή επιχειρηματολογία, διότι τα επιχειρήματα συνήθως απαντούν ενσωματωμένα σε ρητορικές που συσκοτίζουν τις λογικές συνδέσεις μεταξύ των προτάσεών τους. Επιπλέον, οι μη σχηματικές πλάνες εκμεταλλεύονται τα συναισθήματα καθώς και τις διανοητικές και ψυχολογικές αδυναμίες του κοινού στο οποίο απευθύνονται. Η ικανότητα προσδιορισμού κάθε λογικής πλάνης είναι κάτι το οποίο πρέπει να αναπτύξει ο καθένας, προκειμένου να τις αποφεύγει.
Η Θεωρία της επιχειρηματολογίας προσφέρει μία εναλλακτική προσέγγιση στην κατανόηση και την ταξινόμηση των πλανών (βλέπε παραπομπή στον van Eemeren, Grootendorst). Σϋμφωνα με αυτή την προσέγγιση, κάθε επιχείρημα αποτελεί διαδραστικό πρωτόκολλο μεταξύ ατόμων τα οποία πασχίζουν να επιλύσουν μία διαφωνία. Το πρωτόκολλο αυτό ρυθμίζεται από κάποιους κανόνες διάδρασης. Κάθε παραβίαση αυτών των κανόνων αποτελεί πλάνη. Πολλές από τις πλάνες της παρακάτω λίστας ανταποκρίνονται περισσότερο σε αυτόν τον ορισμό.
Παραδείγματα
- Επιχείρημα ad baculum
- Επιχείρημα Ad hoc
- Προσφυγή στις επιπτώσεις (argumentum ad consequentiam)
- Ad hominem
- Επιβεβαίωση του επομένου
- Προσφυγή στην αυθεντία
- Προσφυγή στον φόβο
- Προσφυγή στον οίκτο
- Προσφυγή στην πιθανότητα
- Προσφυγή στην παράδοση
- Προσφυγή στην πλειοψηφία
- Επιχείρημα εξ αγνοίας
- Εν αρχή αιτείσθαι
- Βεβιασμένο δείγμα
- Cum hoc ergo propter hoc
- Άρνηση του ηγουμένου
- Αμφισημία
- Ψευδές δίλημμα
- Βεβιασμένη γενικοποίηση
- Post hoc ergo propter hoc
- Η πλάνη του τζογαδόρου
- Το σύνδρομο της αγέλης
Παράβαλε
- Δημαγωγία
- Παράδοξο
- Σοφισμός
Παραπομπές
Αριστοτέλης, Σοφιστικοί έλεγχοι, Σοφιστικοί έλεγχοι.
Λογικές πλάνες
Ad hominem · Ad baculum · Ad nauseam · Cum hoc ergo propter hoc · Post hoc ergo propter hoc · Tu quoque · Άγνοια ελέγχου · Άρνηση του ηγουμένου · Αμφισημία · Ανακολουθία · Βεβιασμένη γενίκευση · Διαζευκτικές Πλάνες · Φαύλος κύκλος · Επιβεβαίωση του επομένου · Επιχείρημα από πλάνης · Ειδική έκκληση · Ευσεβείς πόθοι · Πλάνη των πολλών ερωτημάτων · Προσφυγή στην άγνοια · Προσφυγή στην αυθεντία · Σύνδρομο της αγέλης · Προσφυγή στην πιθανότητα · Προσφυγή στην άγνοια · Προσφυγή στις επιπτώσεις · Ψευδές δίλημμα · Η πλάνη του τζογαδόρου
+ - 