Κοινωνικοπολιτισμός και Διαταραχές της Προσωπικότητας

RSS

Κοινωνικοπολιτισμός και Διαταραχές της Προσωπικότητας

24 Aug

Μια πολύ ενδιαφέρουσα προσθήκη έγινε στο άρθρο Περί “Προσωπικότητας” και αφορά τις «Διαταραχές τις προσωπικότητας». Από την προσθήκη λοιπόν αυτή, επέλεξα να σας εκθέσω δύο διαταραχές της προσωπικότητας που οι ερευνητές τις θεωρούν ως το αποτέλεσμα και Κοινωνικοπολιτισμικών παραγόντων!

Μια είναι η Μεταιχμιακή (Οριακή) Διαταραχή της Προσωπικότητας και η άλλη είναι η Δραματική (Ιστριονική ή Οιστριονική) Διαταραχή της Προσωπικότητας.

Είναι όμως καλή ευκαιρία για μια παρένθεση εδώ:

Το κυρίαρχο Φροϋδικό μοντέλο -της διαστροφής- τελικά επικράτησε όχι αποκλειστικά για την αρτιότητά του, αλλ’ επίσης επειδή εξυπηρετούσε σκοπιμότητες και βρισκόταν σε σύμπνοια με αυτές, με τη μαζική κουλτούρα και τα κεφαλαιοκρατικά συμφέροντα. Χαρακτηριστικό είναι το –όχι και τόσο ευρέως γνωστό– γεγονός της περιθωριοποίησης, διαπόμπευσης και τελικώς εκτοπισμού με πλεκτάνη του Wilhelm Reich *. Σύμφωνα με το μοντέλο του Ράιχ, κάθε ζωντανός οργανισμός παρουσιάζει μια έμφυτη ανάγκη διαστολής της ενέργειας του προς τον κόσμο λόγω της ανάγκης της ζωής μέσα του να επεκταθεί από τον εαυτό του προς το περιβάλλον. Η παραπάνω διατύπωση όμως του Ράιχ, πρεσβεύει ότι: η τάση για ελευθερία είναι έμφυτη σε κάθε οργανισμό, όπως έμφυτη είναι η ανάγκη ενός φυτού να μεγαλώσει, παρά τις αντίξοες συνθήκες του εδάφους. Η διαστολή από τον εαυτό προς τον κόσμο ή αντίστοιχα η συστολή του όταν το περιβάλλον είναι τοξικό.
Υπό αυτές τις συνθήκες, η επικράτηση του Φροϋδικού μοντέλου -του ενοχικού μοντέλου της διαστροφής έναντι του ευγενούς και πολιτισμικά πλούσιου μοντέλου του Ράιχ- ήταν δεδομένη, μέσα στον ΑΝΕΚΑΘΕΝ ελεγχόμενο ακαδημαϊκό κόσμο!! Συνακόλουθα, ο τομέας της ψυχολογίας ελέγχεται στο εάν και κατά πόσο τελική επιδίωξη είναι η καθεαυτόν υγεία του ατόμου ή εάν και κατά πόσο είναι προσαρμοσμένη στα πλαίσια ένταξης του ατόμου στην κοινωνία, άσχετα από το είδος και την ποιότητα, της ζωής!

Κλείνει η παρένθεση!

ΜΕΤΑΙΧΜΙΑΚΗ (ΟΡΙΑΚΗ) ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ

Παλαιότερα, ορισμένοι επιστήμονες, κυρίως της ψυχοδυναμικής κατεύθυνσης, πρότειναν τους όρους «περιπατητική σχιζοφρένεια» και «ψευδονευρωτική σχιζοφρένεια» για να περιγράψουν μια κατάσταση, στην οποία το άτομο που πάσχει βρίσκεται στα όρια μεταξύ νευρώσεως και ψυχώσεως και διακρίνεται για την ύπαρξη υπερβολικής αστάθειας και μεταβλητότητας στο συναίσθημα, στη συμπεριφορά και στην εικόνα που έχει για τον εαυτό του και τους άλλους ανθρώπους. Ο όρος «μεταιχμιακός», ο οποίος αναφέρθηκε από τον Stern το 1938, αφορούσε στους ασθενείς εκείνους που λάμβαναν ψυχοθεραπεία ανά τακτά χρονικά διαστήματα και εμφανίζονταν διαταραγμένοι και δύσκολοι στον χειρισμό τους, παρά το γεγονός ότι δεν παρουσίαζαν -συνήθως- παραληρηματικές ιδέες και ψευδαισθήσεις.

Διαγνωστικά κριτήρια

1) Το άτομο παρουσιάζει ασταθείς και έντονες διαπροσωπικές σχέσεις, οι οποίες χαρακτηρίζονται από εναλλαγές εξιδανίκευσης και υποτίμησης των καταστάσεων.
2) Διακρίνονται υπερβολικές προσπάθειες του ατόμου να αποφύγει πραγματική ή φανταστική εγκατάλειψη.
3) Χαρακτηριστική είναι η ύπαρξη παρορμητικότητας στη σπατάλη χρημάτων, στην κατάχρηση ουσιών και στις σεξουαλικές δραστηριότητες.
4) Παροδικά εμφανίζεται παρανοϊκός ιδεασμός ή σοβαρά διασχιστικά συμπτώματα.

Κλινικά Χαρακτηριστικά

Τα άτομα που πάσχουν από μεταιχμιακή διαταραχή της προσωπικότητάς τους λειτουργούν συνήθως σε κατάσταση κρίσεως και παρουσιάζουν συνεχείς μεταβολές στη συναισθηματική τους διάθεση, γι’αυτό και σε κάποιο από τα συστήματα ταξινόμησης των διαταραχών της προσωπικότητας (ICD) προτάθηκε ο όρος «συναισθηματικά ασταθής διαταραχή της προσωπικότητας» για να περιγραφεί η συγκεκριμένη διαταραχή. Η συμπεριφορά τους είναι συνήθως απρόβλεπτη και, συχνά, πραγματοποιούν αυτοκαταστροφικές πράξεις (πχ., αυτοακρωτηριασμούς) κατ’επανάληψη, με στόχο να αποσπάσουν βοήθεια από τους άλλους ή να εκφράσουν το θυμό τους.

Οι ασθενείς με μεταιχμιακή διαταραχή της προσωπικότητας παρουσιάζουν διαταραγμένες διαπροσωπικές σχέσεις. Χαρακτηριστικός είναι ο διαχωρισμός-κατηγοριοποίηση των ανθρώπων στον οποίο καταφεύγουν (μέσω του μηχανισμού της σχάσης): είτε τους εξιδανικεύουν ως απόλυτα καλούς είτε τους υποτιμούν ως απόλυτα κακούς, δηλαδή τους αντιμετωπίζουν είτε ως πρόσωπα στοργής και προσκόλλησης, είτε ως άτομα που στερούν από τον ασθενή την ικανοποίηση της ανάγκης του για ασφάλεια και τον απειλούν με εγκατάλειψη.

Η χαοτική σεξουαλική συμπεριφορά είναι ένα από τα ιδιαίτερα γνωρίσματα αυτών των ασθενών, οι οποίοι προσπαθούν με αυτό τον τρόπο να απομακρύνουν το αίσθημα της μοναξιάς που δεν μπορούν να αντέξουν. Επίσης, οι ασθενείς με μεταιχμιακή διαταραχή της προσωπικότητας παραπονούνται συχνά ότι έχουν χρόνια αισθήματα κενού και ανίας, καθώς επίσης και ότι δεν έχουν μια σταθερή αίσθηση της ταυτότητας του εαυτού τους, δηλαδή παρουσιάζουν διάχυση ταυτότητας. Τέλος, θα πρέπει να σημειωθεί ότι πολλές φορές τα άτομα αυτά εμφανίζουν βραχείας διάρκειας ψυχωσικά επεισόδια με παροδικό παρανοϊκό ιδεασμό.

Επιδημιολογία

Η μεταιχμιακή ή οριακή διαταραχή της προσωπικότητας, η οποία είναι δύο φορές περίπου πιο συχνή στις γυναίκες έναντι των ανδρών, εμφανίζεται περίπου σε ποσοστό 1%-2% του γενικού πληθυσμού, καθώς και σε ποσοστό 10% των εξωτερικών και 20% περίπου των νοσηλευομένων ασθενών με ψυχιατρικά συμπτώματα.

Αιτιολογία

Οικογενειακοί παράγοντες. Ορισμένες ψυχοδυναμικές θεωρητικές προσεγγίσεις προτείνουν ότι η εμφάνιση της μεταιχμιακής διαταραχής της προσωπικότητας σχετίζεται με την απουσία του συναισθηματικού δεσμού μεταξύ μητέρας και παιδιού. Αποτέλεσμα της έλλειψης αυτής είναι η δυσκολία του ατόμου να αναπτύξει μια ξεκάθαρη εικόνα για τον εαυτό του και εμπιστοσύνη προς τους άλλους ανθρώπους.

Κοινωνικοπολιτισμικοί παράγοντες. Άλλοι ερευνητές έχουν προτείνει ότι η εμφάνιση της μεταιχμιακής διαταραχής της προσωπικότητας είναι αποτέλεσμα των συνεχών αλλαγών που παρατηρούνται στη δομή της σύγχρονης κοινωνίας και της οικογένειας, καθώς επίσης και των νέων μεθόδων που υιοθετούνται από τους γονείς για την ανατροφή των παιδιών τους.

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ (ΙΣΤΡΙΟΝΙΚΗ ή Οιστριονική) ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ

Διαγνωστικά κριτήρια

1) Το άτομο δεν αισθάνεται άνετα εάν το ίδιο δεν αποτελεί το επίκεντρο της προσοχής των άλλων.
2) Η αλληλεπίδραση του ατόμου με τους άλλους χαρακτηρίζεται κυρίως από απρόσφορη, σεξουαλικά σαγηνευτική ή προκλητική συμπεριφορά.
3) Το άτομο χρησιμοποιεί την εξωτερική του εμφάνιση για να προσελκύσει την προσοχή των άλλων και χρησιμοποιεί την υπερβολή στον τρόπο της ομιλίας του.
4) Παρουσιάζεται δραματικό με υπερβολική έκφραση των συναισθημάτων του.

Κλινικά Χαρακτηριστικά

Τα άτομα με δραματική διαταραχή της προσωπικότητας χαρακτηρίζονται από μια συμπεριφορά που αναζητά συνεχώς την προσοχή των άλλων, διεκδικώντας την αποδοχή και τον έπαινό τους. Χρησιμοποιούν την υπερβολή στη σκέψη και στα συναισθήματά τους (πχ., κλάματα) και δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στα λεγόμενά τους, με αποτέλεσμα να ακούγονται περισσότερο σημαντικά απ’ ότι είναι στην πραγματικότητα. Η διάθεση για φλερτ είναι συνήθως προφανής και γίνεται κυρίως για να εξυπηρετήσει τη ματαιοδοξία του ασθενούς, δηλαδή για να επιβεβαιωθεί το ίδιο το άτομο ότι είναι ελκυστικό για το άλλο φύλο, καθώς και για να καλύψει την ανάγκη του για εξάρτηση. Η ματαιοδοξία και η αυταρέσκεια συνιστούν και το λόγο για τον οποίο συνήθως οι σχέσεις που αναπτύσσουν αυτά τα άτομα είναι επιφανειακές. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι συχνές είναι και οι σεξουαλικές φαντασιώσεις, που αναπτύσσουν οι ασθενείς που πάσχουν από την δραματική διαταραχή της προσωπικότητας, με άτομα με τα οποία σχετίζονται, όπως για παράδειγμα με το θεραπευτή τους.

Επιδημιολογία

Η δραματική ή ιστριονική διαταραχή της προσωπικότητας εμφανίζεται σε ποσοστό 2%-3% στο γενικό πληθυσμό και σε ποσοστό 10%-15% στον κλινικό πληθυσμό και είναι πιο συχνή στις γυναίκες.

Αιτιολογία

Η ψυχοδυναμική προσέγγιση υποστηρίζει ότι τα άτομα που αναπτύσσουν δραματική διαταραχή της προσωπικότητας δεν βίωσαν, κατά την παιδική τους ηλικία, υγιείς σχέσεις αλληλεπίδρασης με τους γονείς τους, με συνέπεια να αισθάνονται φοβισμένα, απομονωμένα και μη αγαπητά από τους άλλους. Προκειμένου λοιπόν τα άτομα αυτά να αντιμετωπίσουν τον φόβο της απώλειας που βιώνουν και να αποσπάσουν την προσοχή και τη φροντίδα των άλλων, ‘’επινοούν’’ την εμφάνιση συναισθηματικών κρίσεων.

Άλλες θεωρητικές υποθέσεις υποστηρίζουν ότι η ανάπτυξη της συγκεκριμένης διαταραχής σχετίζεται με το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα -τουλάχιστον όσον αφορά στις γυναίκες που πάσχουν από αυτή. Θεωρούν δηλαδή ότι η συγκεκριμένη διαταραχή της προσωπικότητας εξυπηρετεί τη γυναίκα που εμφανίζει υπερβολική συναισθηματική έκφραση, ώστε να αποσπάσει την προσοχή του πατέρα της, συμπεριφορά που υιοθετείται στη συνέχεια και εδραιώνεται και στις υπόλοιπες διαπροσωπικές σχέσεις του ατόμου.

Άλλες θεωρίες προτείνουν ότι τα άτομα που εμφανίζουν δραματική διαταραχή της προσωπικότητας στην ενήλικη ζωή τους, πιθανότατα έλαβαν ως παιδιά πλήθος ερεθισμάτων και υπερβολική προσοχή από το οικείο τους περιβάλλον κατά την παιδική τους ηλικία. Το γεγονός αυτό τους οδηγεί στην ενήλικη ζωή τους να αναζητούν συνεχώς νέα ερεθίσματα και περιπέτειες, επειδή δεν μπορούν να ικανοποιήσουν τις αυξημένες απαιτήσεις τους και δεν αντέχουν τη ρουτίνα και την ανία.

Τέλος, έμφαση έχει δοθεί και στους κοινωνικοπολιτισμικούς παράγοντες για την κατανόηση της δραματικής διαταραχής της προσωπικότητας. Συγκεκριμένα, έχει προταθεί ότι η ανάπτυξη της διαταραχής αυτής μπορεί να έχει τις ρίζες της στις νόρμες και στις προσδοκίες της κοινωνίας, βάσει των οποίων το εγωιστικό και ματαιόδοξο άτομο που εμφανίζει τη συγκεκριμένη διαταραχή, θεωρείται ως καρικατούρα της θηλυκότητας. Άλλωστε, δεν πρέπει να ξεχνά κανείς ότι μέχρι πρόσφατα η κοινωνία ενεθάρρυνε τα κορίτσια να είναι περισσότερο εξαρτημένα από τα αγόρια και να εμφανίζουν πιο επιπόλαιη, ανώριμη και θεατρική συμπεριφορά.

Περί Προσωπικότητας

Νευρογνωσία : Ένα Αυθεντικό Μυστικό