Σε μια περίοδο κοινωνικής καταπίεσης και αποσύνθεσης, η σκληρή διαμάχη των ασυμβίβαστων ταξικών ενδιαφερόντων κλονίζει την κοινωνική πυραμίδα και δημιουργεί νέες δομές καταπίεσης. Οι “κατώτερες τάξεις” όπως φαίνεται σ’ αυτή την εικόνα από τη Γαλλική Επανάσταση, πρέπει να σκύβουν κάτω από το βάρος μιας προνομιούχας ελίτ, μέχρι που η αθλιότητα τους “κεντρίσει” να αμφισβητήσουν την μονοπώληση της εξουσίας από τη μειοψηφία.
“Κάθε άνθρωπος γεννιέται με μια κλίση αρκετά δυνατή για κυριαρχία, πλούτο και απολαύσεις, και με πολύ γούστο για τεμπελιά. Επομένως κάθε άνθρωπος θα ’θελε να ’χει το χρήμα και τις γυναίκες ή τις κόρες των άλλων, να ’ναι ο κύριός τους, να τα υποτάξει στις ιδιοτροπίες του, και να μην κάνει παρά ευχάριστα πράγματα. Βλέπετε καλά πως με τις όμορφες αυτές διαθέσεις είναι τόσο αδύνατο να ’ναι οι άνθρωποι ίσοι…”.
(Bολταίρος, Φιλοσοφική κριτική, μτφρ. Σπ. Ξανθάκη, Αθήνα 1971, σ. 186-187)
“Η ιδέα πως οι άνθρωποι είναι πλασμένοι ελεύθεροι και ίσοι είναι αληθινή και παραπλανητική: οι άνθρωποι είναι διαφορετικά πλασμένοι και χάνουν την κοινωνική ελευθερία τους και την ατομική τους αυτονομία προσπαθώντας να γίνουν ίσοι μεταξύ τους”
(D. Riesman, Die einsame Masse, R. Rausch, Neuwied, Berlin 1974, σ. 320).
“Τι είναι η ισότητα; Είναι για όλους τους ανθρώπους η ίση ανάπτυξη των άνισων ικανοτήτων τους και η ίση ικανοποίηση των άνισων αναγκών τους. […] Η ισότητα είναι λοιπόν μια αναγκαιότητα; Ασφαλώς και θα υπάρξει, όταν καθένας θα παράγει ανάλογα με τις δυνάμεις του και θα καταναλώνει ανάλογα με τις ανάγκες του”.
Louis Blanc
“Αν αναζητήσουμε σε τι ακριβώς συνίσταται το μεγαλύτερο αγαθό, που πρέπει να ‘ναι ο τελικός σκοπός κάθε νομοθετικού συστήματος, θα βρούμε ότι συνοψίζεται σε δύο πρωταρχικούς σκοπούς, ελευθερία και ισότητα. Ελευθερία, γιατί κάθε επιμέρους εξάρτηση ισοδυναμεί με την ισχύ που αφαιρείται από το σώμα του κράτους•– ισότητα, γιατί η ελευθερία δεν υπάρχει χωρίς αυτήν”.
(Ζαν Ζακ Ρουσό, Το κοινωνικό συμβόλαιο, μτφρ. Βασιλική Γρηγοροπούλου – Αλβέρτος Στάινχαουερ, εκδ. Πόλις, Αθήνα 2004, σ. 101)
Οι βασικές αρχές δικαιοσύνης κατά τον Tζον Ρολς είναι:
“Ι) Κάθε πρόσωπο έχει ίσο δικαίωμα στο πλέον εκτεταμένο σχήμα ίσων βασικών ελευθεριών, που να είναι συμβατό με ένα παρόμοιο σχήμα ελευθερίας για όλους.
ΙΙ) Οι κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες πρέπει να διευθετούνται έτσι, ώστε ταυτόχρονα:
(α) να αποβαίνουν προς το μεγαλύτερο όφελος των λιγότερο ευνοημένων, και
(β) να συναρτώνται με αξιώματα και θέσεις ανοικτές σε όλους υπό συνθήκες ακριβοδίκαιης ισότητας ευκαιριών
(Τζον Ρολς, Θεωρία της δικαιοσύνης, μτφρ. Φ. Βασιλόγιαννης κ.ά, εκδ. Πόλις, Αθήνα 2001, σ. 92, 115)
Επειδή σε ένα ελεύθερο κράτος κάθε άνθρωπος που λογίζεται κάτοχος μιας ελεύθερης ψυχής πρέπει να κυβερνάται από τον εαυτό του, θα έπρεπε ο λαός, εν σώματι, να κατέχει τη νομοθετική εξουσία. Αλλά, επειδή στα μεγάλα κράτη αυτό είναι αδύνατον, ενώ στα μικρά έχει πολλά μειονεκτήματα, ο λαός πρέπει να κάνει μέσω των αντιπροσώπων του ό,τι δεν μπορεί να κάνει από μόνος του”.
(Μοντεσκιέ, Το πνεύμα των νόμων, μτφρ. Κωστή Παπαγιώργη και Παναγιώτη Κονδύλη, εκδ. Γνώση, Αθήνα 1994, τόμ. Α΄, σ. 301-302)
“…εκεί όπου η κοινωνία βρίσκεται σε αναταραχή και οι άνθρωποι συμπεριφέρονται σαν φοβισμένα και ανασφαλή πλάσματα, ο εθνικισμός προσφέρεται σαν σωσίβια λέμβος που μαζεύει τους ναυαγούς. Το καταφύγιο, που προσφέρεται, παρουσιάζεται ασφαλές μέσα από τη φαντασία και τον μύθο, πλασμένο κυρίως με υλικά από το παρελθόν: όνομα, σύμβολα, γλώσσα, θρησκεία, τελετουργίες, χοροί, τραγούδια.
Και, ενώ το παρελθόν θεωρείται αμετάβλητο, με το νόημα πως κανένας δεν μπορεί ν’ αλλάξει την καταγωγή μας και να ξεκάνει τα πράγματα που είναι, οι εθνικιστές και εκείνοι που συνεπαίρνονται από εθνικιστικούς μύθους αλλάζουν το παρελθόν και -αν χρειαστεί μάλιστα- επινοούν ένα άλλο παρελθόν που τους ταιριάζει. Αλλά αυτή η διαδικασία δεν είναι καθόλου αθώα, φέρνει τους λαούς σε εντάσεις και συγκρούσεις ανάμεσά τους, πράγμα που οδηγεί τον κόσμο σε ταραχή, διάχυση και διασπορά”.
(Θεόφιλος Βέικος, Ο κόσμος σε διασπορά. Έθνη και οικουμένη, β΄ έκδοση, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1995)
“Μέσα από μια αδιάκοπη κυκλοφορία ανθρώπων, χρήματος, αγαθών, πληροφορίας, μέσα από ταξίδια και επικοινωνίες, από το τηλέφωνο και το ιντερνέτ, τα άτομα μπορούν να ανήκουν σε πολλαπλές κοινότητες, σε αυτήν που καταφτάνουν ως μετανάστες και σε αυτήν από την οποία προέρχονται. Η διασπορά γίνεται σταθερή μορφή μέσα από πολλαπλές εντάξεις. Αυτή εισάγει ευέλικτες και προσαρμόσιμες σχέσεις ένταξης στις κοινότητες, ως εάν να θέλει πρόσβαση σε πολλαπλές ιθαγένειες. Πρόκειται για σύνθετους τρόπους διαμονής σε έναν τόπο και, παράλληλα, σύνδεσης με άλλους. […] Προφανώς αυτή η νέα διασπορά συνιστά πρόκληση στις ακαμψίες των κρατών- εθνών. Από ‘δώ και στο εξής διαγράφεται μια παγκοσμιοποίηση “από τα κάτω” που αντισταθμίζει την “από πάνω” παγκοσμιοποίηση που ασκούν οι ομάδες παραγωγής και οι κυβερνήσεις. Αλλά και η έννοια της ταυτότητας απαιτεί επανορισμό. Ζούμε ακόμη με την ιδέα μιας σταθερής ταυτότητας δομημένης γύρω από κάποιες σταθερές αναφορές: γλώσσα, κοινές παραδόσεις και αξίες, μία κοινότητα και ένα γεωγραφικό περιβάλλον.
Αυτές οι εξελίξεις στα έθνη-κράτη θεωρούνται ως απειλές: καθιστούν εύθραστες τις ταυτότητες και αμφισβητούν την πολιτισμική καθαρότητα. Μετακινούμαστε χάρη στα μεταφορικά μέσα ή επιτόπου μέσα από την επικοινωνία, τις εικόνες, τα δίκτυα. Οι ταυτότητές μας όχι μόνο αλλάζουν, αλλά θα γίνονται όλο και περισσότερο ευμετάβλητες. Σε ένα πλεόνασμα ελευθερίας και επινοητικότητας αντιστοιχεί ένα πλεόνασμα αβεβαιότητας. Σε ένα πλεόνασμα ευκαιριών αντιστοιχούν απειλές αποδόμησης, κατακερματισμού και αποδιάρθρωσης”.
(Υβ Μισό, “Ευέλικτες ταυτότητες”, στον γαλλικό Le Monde [24-10-1997] και στην Κυριακάτικη Αυγή [23-11- 1997])
Πηγή σε PDF
«Άνθρωπος ελεύθερος», λέει ο Hobbes, «είναι αυτός που δεν εμποδίζεται να κάνει αυτό που θέλει να κάνει». Οι νόμοι είναι πάντοτε «δεσμά», και αν ακόμα σας προστατεύουν από το να βρεθείτε δεμένος με αλυσίδες που είναι βαρύτερες από αυτές με τις οποίες σας δένουν οι νόμοι, όπως λ.χ. είναι ένας ακόμη πιο καταπιεστικός νόμος ή έθιμο, το χάος ή ο αυθαίρετος δεσποτισμός. Τα ίδια σχεδόν υποστηρίζει και ο Bentham.
+ - 