Η φύση της ανθρώπινης διάνοιας

RSS

Η φύση της ανθρώπινης διάνοιας

29 Oct

Γνωσιακές διεργασίες (αντίληψη, σκέψη, μνήμη, γλώσσα, μάθηση, ψυχονοητικά φαινόμενα) Γνωσιακή Επιστήμη

Η Γνωσιακή Επιστήμη αποτελείται απο τους κλάδους της Γνωστικής ψυχολογίας, Γλωσσολογίας, Επιστήμης των Η/Υ, Φιλοσοφίας, Νευροεπιστήμης.

Η Υπολογιστική Αναπαραστασιακή Θεωρία του Νου (ΥΑΘΝ) είναι η θεωρία που υποστηρίζει ότι η νόηση αποτελείται από συμβολικές αναπαραστάσεις και υπολογιστικές διαδικασίες πάνω στις αναπαραστάσεις αυτές.
Η ικανότητα μας για σκέψη, για επικοινωνία, για συναισθήματα, πηγάζει από την ιδιότητα του ανθρώπινου νου να επεξεργάζεται σύμβολα.
Τα σύμβολα συνήθως αντιπροσωπεύουν πληροφορίες που έρχονται από τον εξωτερικό κόσμο.

Η Γνωστική Ψυχολογία μελετά τις εσωτερικές νοητικές διεργασίες (αντίληψη, προσοχή, μνήμη, σκέψη, γλώσσα κ.ο.κ.). Αυτές οι διεργασίες είναι υπεύθυνες για την απόκτηση, την αναπαράσταση, την αποθήκευση και τη χρήση της γνώσης.
(Γνωστική Νευροψυχολογία (Cognitive Neuropsychology), Γνωστική Νευροεπιστήμη (Cognitive Neuroscience)

Η Γνωστική Νευροψυχολογία προσπαθεί να ερμηνεύσει τις γνωστικές λειτουργίες του ανθρώπου με βάση τη νευροφυσιολογική οργάνωση και λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου και του νευρικού συστήματος

Η Γνωστική Νευροεπιστήμη αφορά την σύγκλιση μεταξύ της Γνωστικής Νευροψυχολογίας και της Γνωστικής Επιστήμης
• Χρησιμοποιώντας τις σύγχρονες μεθόδους της απεικόνισης των εγκεφαλικών λειτουργιών, οι επιστήμονες – προσπαθούν να χαρτογραφήσουν (να εντοπίσουν) τις εγκεφαλικές περιοχές που αφορούν τις νοητικές διεργασίες λιγότερο κατά τη διάρκεια της εκτέλεσης μιας γνωστικής δραστηριότητας από μέρους του ατόμου (π.χ. όταν διαβάζει ή όταν λύνει κάποιο πρόβλημα)

Η Θεωρία του Νού αφορά την ικανότητα του ατόμου να κατανοεί τις δικές του νοητικές καταστάσεις και αυτές των άλλων.
Η Ικανότητα του ατόμου να αποδίδει νοητικές καταστάσεις στον εαυτό του και στους άλλους (πεποιθήσεις, προθέσεις, επιθυμίες και συναισθήματα) προκειμένου να ερμηνεύει και να προβλέπει συμπεριφορές.
Βασική προϋπόθεση αυτής της θεωρίας είναι ότι οι άνθρωποι ενεργούν για να εκπληρώσουν τις επιθυμίες τους λαμβάνοντας υπόψη τις πεποιθήσεις τους

Είδη νοημοσύνης

(1) Γλωσσική νοημοσύνη
• Είναι σχετική με τις λέξεις, τη γλώσσα και το πώς συνδυάζονται οι προτάσεις μεταξύ τους για να εκφράσουν ιδέες.
• όσοι έχουν ανεπτυγμένη γλωσσική νοημοσύνη, είναι ευαίσθητοι στη σημασία των λέξεων, αλλά και στο πώς ακούγονται. (συγγραφέας, ποιητής, δημοσιογράφος, πωλητής, μεταφραστής) κ.ά.
(2) Λογικο-μαθηματική νοημοσύνη
• Αφορά τις σχέσεις αιτιών και αποτελεσμάτων και λύσεις προβλημάτων.
• όσοι έχουν ανεπτυγμένη λογικομαθηματική νοημοσύνη, λειτουργούν με δεδομένα και λειτουργούν με πρακτικό, αλλά και δημιουργικό τρόπο. (φυσικός, βιολόγος, δικηγόρος, προγραμματιστής, μαθηματικός) κ.ά.
(3) Μουσική νοημοσύνη
• Είναι σχετική με ήχους, ρυθμούς και μελωδίες.
• Η σκέψη περνά μέσα από το φίλτρο της μουσικότητας. Υπάρχει μια στενή σχέση μεταξύ της μουσικής, των συναισθημάτων και της αντίληψης του κόσμου. (μουσικός, ηχολήπτης, μαέστρος, συνθέτης, στιχουργός) κ.ά.
(4) Χωροταξική νοημοσύνη
• Υπάρχει η τάση να σκεφτόμαστε με εικόνες και μπορούμε να σχηματίσουμε νοητικά μοντέλα του κόσμου στο μυαλό μας.
• Τα άτομα με ανεπτυγμένη χωρική νοημοσύνη προσανατολίζονται καλά στο χώρο και μπορούν π.χ. να χωρέσουν πολλά πράγματα σε κάποιο χώρο. (φωτογράφος, σχεδιαστής, αρχιτέκτονας, πολιτικός μηχανικός, κατασκευαστής) κ.ά.
(5) Σωματική-κιναισθητική νοημοσύνη
• όσοι έχουν ανεπτυγμένη κιναισθητική νοημοσύνη, σκέφτονται μέσω της κίνησης και χρησιμοποιούν το σώμα τους με επιδέξιο και εκφραστικό τρόπο. (αθλητής, χορευτής, ηθοποιός, φυσιοθεραπευτής, εργοθεραπευτής, γιατρός) κ.ά.
(6) Διαπροσωπική νοημοσύνη
• Είναι απαραίτητη στην αλληλεπίδραση με άλλα άτομα, στην κατανόηση κοινωνικών καταστάσεων και στην πρόβλεψη κοινωνικών συνεπειών. (ψυχολόγος, νοσοκόμα, δάσκαλος) κ.ά.
(7) Ενδοπροσωπική νοημοσύνη
• Αναφέρεται στην κατανόηση και τη γνώση του εαυτού μας.
• Τα άτομα με ανεπτυγμένη ενδοπροσωπική νοημοσύνη δουλεύουν πολύ στη βελτίωση της συμπεριφοράς τους κι ενδιαφέρονται στο πώς αυτή επιδρά στην ψυχολογία των γύρω τους. (ψυχολόγος, δάσκαλος, πιλότος, χοροθεραπευτής, δραματοθεραπευτής) κ.ά.
(8) Φυσιογνωστική νοημοσύνη
• Συνδέεται με την ικανότητα αναγνώρισης των φυσικών μορφών και την τάση επικοινωνίας με τη φύση και τα ζώα.
• Τα άτομα με ανεπτυγμένη νατουραλιστική νοημοσύνη κατανοούν τα μοτίβα της ζωής και τις φυσικές δυνάμεις. (βιολόγος, μετεωρολόγος, αγρότης, αστρονόμος, θεραπευτής εναλλακτικής ιατρικής) κ.ά.

• Σύμφωνα με τον Gardner ο κύριος «ένοχος» για την άνιση μεταξύ τους ανάπτυξη θεωρείται το σχολείο, το οποίο επικεντρώνεται ιδιαίτερα στην καλλιέργεια δύο τομέων νοημοσύνης – την γλωσσική και την λογικο-μαθηματική
• Με αυτό τον τρόπο τα υπόλοιπα είδη νοημοσύνης δεν αναπτύσσονται ικανοποιητικά

Τα συναισθηματικά ερεθίσματα έχουν δύο ανεξάρτητες διεγερτικές δράσεις:
– διεγείρουν την αίσθηση του συναισθήματος στον εγκέφαλο
– διεγείρουν την έκφραση του συναισθήματος στο αυτόνομο και σωματικό νευρικό σύστημα.
• Αυτό σημαίνει ότι, η συναισθηματική εμπειρία και η συναισθηματική έκφραση είναι παράλληλες διεργασίες, οι οποίες δεν έχουν άμεση αιτιώδη σχέση.
• όταν βλέπεις ένα αυτοκίνητο να έρχεται προς το μέρος σου και είναι έτοιμο να συγκρουστεί με το δικό σου αυτοκίνητο
• Την ίδια ακριβώς ώρα φοβάσαι (συναίσθημα) και συνάμα χτυπά δυνατά η καρδιά σου (συμπεριφορά)

Η Συναισθηματική Νοημοσύνη έχει να κάνει με την γνώση των συναισθημάτων, τη διαχείριση των συναισθημάτων, την κινητοποίηση του εαυτού και την εξεύρεση προσωπικών κινήτρων, την αναγνώριση των συναισθημάτων των άλλων και τον χειρισμό των σχέσεων.
• Είναι, η κοινωνικότητα, η ικανότητα επίλυσης των προβλημάτων αλλά και η υγιής μαχητικότητα.
• Δεν είναι μία συνεχής επιθυμία να αρέσουμε σε όλους. Κρίνουμε θετικά τους άλλους, βάζοντας όρια. Δεν τους δεχόμαστε όπως είναι.
• Αντιμετωπίζουμε ειρηνικά τις συγκρούσεις και σε πνεύμα συνεργασίας, αποδοχής και σεβασμού τόσο της προσωπικότητας όσο και των ιδιαιτεροτήτων των άλλων.

Βασικές κατηγορίες Συναισθηματικής Νοημοσύνης
• Αυτεπίγνωση (self-awareness): αναγνωρίζω τα συναισθήματά μου και τα ονομάζω. Διακρίνω τη σχέση ανάμεσα στις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις δράσεις
• Ενσυναίσθηση (empathy): κατανοώ τα συναισθήματα των άλλων, βάζοντας τον εαυτό μου στη θέση τους
• Διαχείριση συναισθημάτων (managing emotions): αναγνωρίζω το θυμό, το άγχος, το φόβο και προσπαθώ ουσιαστικά να ηρεμήσω τον εαυτό μου, όταν διαταράσσεται. Η ικανότητα ελέγχου και αποτροπής της αυθόρμητης πράξης ή λόγου και η αντικατάσταση αυτών με ότι καλύτερο μπορεί να γίνει
• Επικοινωνία (communication): αναπτύσσω ποιοτικές κοινωνικές και αλληλεπιδραστικές σχέσεις με τους άλλους
• Συνεργασία (cooperation): αναγνωρίζω την αξία της συμβολής των άλλων και ενθαρρύνω τη συμμετοχή τους σε ό,τι σκέφτομαι, αισθάνομαι ή θέλω να κάνω και να πω
• Επίλυση συγκρούσεων (conflict resolution): χρησιμοποιώ τις συναισθηματικές δεξιότητες για την αντιμετώπιση τους και την ειρηνική επίλυσή τους
Γιατί είναι σημαντική η Συναισθηματική Νοημοσύνη;
Σου παρέχει την ικανότητα να…
– αντιμετωπίζεις αποτελεσματικά τα συναισθήματα σου
– ηρεμείς μόνος σου και διατηρείς τις ισορροπίες σου
– είσαι κοινωνικός, να δημιουργείς δυνατές / σταθερές φιλίες και σχέσεις με ανθρώπους
– μπορείς να αποκτήσεις μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και υπευθυνότητα
– έχεις ουσιαστική ψυχική υγεία που σε βοηθά να διαχειρίζεσαι δύσκολες συναισθηματικές καταστάσεις αποτρέποντας διάφορες αρνητικές συμπεριφορές.

Τι είναι η Μνήμη;

• Μνήμη είναι το μέσο με το οποίο συγκρατούμε τις εμπειρίες του παρελθόντος μας και ανασύρουμε από αυτές πληροφορίες που χρησιμοποιούμε στο παρόν μας. Ο τρόπος με το οποίο καταγράφουμε τα γεγονότα της ζωής μας καθώς και η γνώση και οι δεξιότητες που αποκτούμε από αυτά τα γεγονότα. H μνήμη είναι μία σύνθετη λειτουργία, μέσω της οποίας το ανθρώπινο νευρικό σύστημα καταγράφει, αποθηκεύει και ανακαλεί πληροφορίες.
O τρόπος με τον οποίο ο εγκέφαλος αποθηκεύει τις πληροφορίες είναι εξαιρετικά πολύπλοκος και οι επιστήμονες δεν έχουν ακόμη καταφέρει να τον εξερευνήσουν ολοκληρωτικά. Σε αυτό όμως που έχουν καταλήξει οι περισσότεροι από αυτούς είναι ότι για να βελτιωθεί θέλει εξάσκηση, τεχνική και στρατηγική.

Η μνήμη μας χωρίζεται σε δύο βασικές κατηγορίες και σε κάποιες υποκατηγορίες. Οι δύο κύριες κατηγορίες είναι η βραχύχρονη (ΒΜ) και η μακρόχρονη μνήμη (ΜΜ). Μια τρίτη βασική κατηγορία που προστέθηκε σχετικά πιο πρόσφατα είναι η αισθητηριακή μνήμη.

Παγίωση και Νευρικό σύστημα

Η παγίωση είναι η διεργασία μέσω της οποίας οι εύθραυστες πρόσφατες εμπειρίες μετασχηματίζονται σε πιο μόνιμες και ανθεκτικές.
• Η διαδικασία περιλαμβάνει μία αναδιοργάνωση στο νευρικό σύστημα, η οποία λαμβάνει χώρα σε δύο επίπεδα.
– Η συναπτική παγίωση συμβαίνει αρκετά γρήγορα στις συνάψεις -κυμαίνεται από μερικά λεπτά μέχρι λίγες ώρες.
– Η παγίωση συστήματος είναι μία διαδικασία αναδιοργάνωσης κατά την οποία αναμνήσεις από την ιπποκάμπεια περιοχή (όπου λαμβάνει χώρα η αρχική τους κωδικοποίηση) μετακινούνται στον νεοφλοιό σε μία μονιμότερη μορφή αποθήκευσης. Η παγίωση συστήματος είναι μία αργή και δυναμική διεργασία, η οποία μπορεί να διαρκέσει από μία έως και δύο δεκαετίες προκειμένου να ολοκληρωθεί.
Οι καλύτερες αποδείξεις για την θεωρία της παγίωσης προέρχονται από τη μελέτη ασθενών με οπισθοδρομική αμνησία, οι οποίοι είχαν βλάβη στον ιππόκαμπο. Οι ασθενείς είχαν εξασθενημένη μνήμη για γεγονότα που συνέβησαν πριν το ξεκίνημα της αμνησίας.
Οι άνθρωποι μάλλον είναι πιο επιρρεπείς σε παρεμβολή στο αρχικό διάστημα της συγκράτησης απ’ ότι αργότερα. Οι πρόσφατες αναμνήσεις είναι ιδιαίτερα ευαίσθητες και εύθραυστες στην παρεμβολή και την λήθη ενώ οι παλιές πιο στέρεες.

Ο ρόλος της κωδικοποίησης στη μεταγενέστερη ανάσυρση των πληροφοριών είναι κεντρικός στη Μακρόχρονη Μνήμη.
• Δύο από τους παράγοντες που επηρεάζουν την κωδικοποίηση στη ΜΜ είναι:
– Οργάνωση
– Πλαίσιο

Οργάνωση:
όσο περισσότερο οργανωμένο είναι το υλικό που κωδικοποιούμε, τόσο καλύτερη είναι η ανάσυρση του.
• ένας κατάλογος λέξεων ανασύρεται καλύτερα όταν κατά την διαδικασία της κωδικοποίησης, οργανώσουμε τις λέξεις σε κατηγορίες

Πλαίσιο:
Το πλαίσιο όπου γίνεται η κωδικοποίηση πληροφοριών έχει ευεργετική επίδραση στην ανάσυρση τους.
• Για παράδειγμα, θυμόμαστε καλύτερα γεγονότα από το σχολείο μας (ονόματα συμμαθητών) όταν βρισκόμαστε στο σχολείο, παρά σε κάποιο άλλο χώρο.
• Το πλαίσιο μπορεί να είναι και συναισθηματικό.
• Πληροφορίες που έχουμε κωδικοποιήσει όντας χαρούμενοι, είναι πιθανότερο να τις θυμηθούμε όταν βρεθούμε στην ίδια συναισθηματική κατάσταση.
• Το ίδιο μπορεί να συμβεί και όταν είμαστε λυπημένοι

Εργαζόμενη (βραχύχρονη) Μνήμη

Η εργαζόμενη μνήμη θα μπορούσε μεταφορικά να περιγραφεί ως ο χώρος εργασίας (της μνήμης), ο χώρος στον οποίο απλώνουμε και συνδυάζουμε τα παλιά και νέα δεδομένα μας, όταν καταπιανόμαστε με κάθε τύπου επίλυση προβλήματος στη καθημερινή μας ζωή.

Η εργαζόμενη μνήμη αποτελείται από τέσσερεις δομές ή μνημονικά υποσυστήματα:
– το κεντρικό εκτελεστικό σύστημα
– το οπτικο-χωρικό σημειωματάριο
– το φωνολογικό κύκλωμα
– ο διαχειριστής επεισοδίων (προστέθηκε το 2000)

Το κεντρικό εκτελεστικό σύστημα ελέγχει τη ροή των πληροφοριών προς τις άλλες τρεις δομές, επικοινωνεί με τη μακρόχρονη μνήμη, εστιάζει και συντηρεί την τρέχουσα επεξεργασία.
• Αποτελεί τον ουσιαστικό ρυθμιστή του γνωστικού μας συστήματος που συντονίζει τις διάφορες δραστηριότητες της εργαζόμενης μνήμης και κατανέμει τους υπάρχοντες πόρους επεξεργασίας.
• Με άλλα λόγια, αποτελεί την καρδιά του συστήματος επεξεργασίας πληροφοριών που διαθέτουμε ως γνωστικά όντα.
• Ο κεντρικός εκτελεστής συνεργάζεται στενά με τα άλλα τρία υποσυστήματα -φωνολογικό κύκλωμα, οπτικοχωρικό σημειωματάριο, διαχειριστή επεισοδίων-.
• Ο Διαχειριστής επεισοδίων είναι ένα υποσύστημα που κωδικοποιεί, ενοποιεί και ανασύρει πληροφορίες σε οργανωμένα σύνολα.
• Το φωνολογικό κύκλωμα είναι ένα ολοκληρωμένο σύστημα που διατηρεί και επεξεργάζεται ηχητικές ή φωνολογικές πληροφορίες
• Η λειτουργία του οπτικοχωρικού σημειωματάριου είναι παρόμοια με αυτήν του φωνολογικού κυκλώματος, με τη διαφορά ότι αυτό σχετίζεται με την επεξεργασία και διαχείριση των μη λεκτικών πληροφοριών, δηλ. με πληροφορίες που αναφέρονται στα χαρακτηριστικά, τη μορφή ή τη θέση των αντικειμένων του φυσικού ή φανταστικού κόσμου. Εμπλέκεται σε διεργασίες επεξεργασίας και διατήρησης οπτικών και χωρικών πληροφοριών υπό μορφή οπτικο-χωρικού κώδικα.

Για να επιτύχει την αποστολή της η εργαζόμενη μνήμη κάνει τουλάχιστον τρία πράγματα.
Πρώτον, συνεργάζεται στενά με το σύστημα της προσοχής ώστε να εστιάζει συνεχώς την ανάλυση της στο πιο σχετικό στοιχείο του υλικού που τυγχάνει επεξεργασίας για να είναι αποτελεσματική – στην πράξη η προσοχή, είναι μέρος της εργαζόμενης μνήμης.
Δεύτερον, επικοινωνεί συνεχώς με τη μακρόχρονη μνήμη ώστε να νοηματοδοτεί γρήγορα και ορθά το προς ανάλυση υλικό.
Τρίτον, διαμορφώνει συγχρόνως στρατηγικές διαχείρισης και επεξεργασίας των πληροφοριών – μεταμνημονικές δεξιότητες.

Mακρόχρονη Μνήμη

Είναι το είδος μνήμης το οποίο μας επιτρέπει να αποθηκεύουμε πληροφορίες για ένα χρονικό διάστημα διάρκειας μερικών λεπτών έως και πάρα πολλών δεκαετιών ή ακόμη και για πάντα.

Η μακρόχρονη μνήμη χωρίζεται σε τρεις βασικές υποκατηγορίες
– Επεισοδιακή μνήμη (εδώ περιλαμβάνεται και η Αυτοβιογραφική μνήμη σαν υποκατηγορία)
– Σημασιολογική Μνήμη
– Διαδικαστική μνήμη

Η Επεισοδιακή μνήμη σχετίζεται άμεσα με τις προσωπικές μας εμπειρίες. Η μνήμη ενός συγκεκριμένου γεγονότος που συνέβη ενώ ήμασταν παρόντες.
• Αναφέρεται στην καταγραφή του πότε, πώς και πού, που σημαίνει και καταγραφή του πλαισίου της εμπειρίας.
• Μορφή επεισοδιακής μνήμης είναι και η προοπτική μνήμη που αναφέρεται σε ενέργειες που πρέπει να κάνουμε στο μέλλον.

Η μνήμη για τις πληροφορίες του παρελθόντος ενός ατόμου λέγεται αυτοβιογραφική μνήμη.
• Η αυτοβιογραφική μνήμη είναι η “μνήμη για τις πληροφορίες που σχετίζονται με τον εαυτό”.
• Είναι η ικανότητα “του να διατηρείς ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο και ενημερωμένο αρχείο από τα κυριότερα δημόσια και ιδιωτικά
γεγονότα”.
• Ο όρος αυτός χρησιμοποιείται με τουλάχιστον τρεις διαφορετικούς τρόπους:
• 1) Σαν ένα συγκεκριμένο μνημονικό σύστημα με μια ξεχωριστή νευρολογική βάση
• 2) Σαν ένας όρος που περιγράφει τη γνώση και τα σχήματα (schemata) που διαμορφώνουν τις μνημονικές βάσεις του εαυτού
• 3) Σαν την μελέτη των διαδικασιών και των μηχανισμών σύμφωνα με τους οποίους τα υποκείμενα ανακαλούν και αναγνωρίζουν τα γεγονότα που έχουν βιώσει στη ζωή τους

Η επεισοδιακή μνήμη με βάση δύο χαρακτηριστικά:
• 1) “αποθηκεύει πληροφορίες σχετικά με χρονικά τοποθετημένα επεισόδια του παρελθόντος, και χώρο-χρονικές σχέσεις ανάμεσα σε αυτά τα γεγονότα”,
• 2) “τα γεγονότα αποθηκεύονται πάντα σύμφωνα με την αυτοβιογραφική τους αναφορά στα ήδη υπάρχοντα περιεχόμενα του αποθηκευτικού χώρου της επεισοδιακής μνήμης”.

Χαρακτηριστικά Επεισοδιακής μνήμης
Η επεισοδιακή μνήμη περιλαμβάνει τουλάχιστον λίγες πληροφορίες σχετικά με το χρόνο κατά τον οποίο συνέβη ένα περιστατικό ή μια κατάσταση.
• Περιλαμβάνει γνώση των πληροφοριών σχετικά με το παρόν του ατόμου τη στιγμή που συνέβη το περιστατικό είναι μέρος της διαδικασίας.

Η αυτοβιογραφική γνώση έχει τις λειτουργίες :
– Να προσδιορίζει την ταυτότητα
– Να συνδέει την προσωπική ιστορία με τη δημόσια ιστορία
– Να υποστηρίζει ένα δίκτυο προσωπικών στόχων και σχεδίων στη διάρκεια της ζωής
– Να στηρίζει το άτομο σε κάθε του εμπειρία

Για τους περισσότερους ανθρώπους είναι πιο πιθανόν να ανακαλέσουν τις ευχάριστες από τις δυσάρεστες αναμνήσεις ένα φαινόμενο που ονομάστηκε η αρχή της Pollyanna (the Pollyanna principle).
Ο Neisser (1981) εισήγαγε τον όρο “repisodic memory” για να αναφερθεί σε καταστάσεις στις οποίες η ανάκληση ορισμένων γεγονότων στην ουσία είναι μια μείξη λεπτομερειών από πολλά παρόμοια επεισόδια.

Αισθητηριακή Μνήμη
ένα άλλο είδος μνήμης είναι και η Αισθητηριακή Μνήμη η οποία έχει την μικρότερη διάρκεια ζωής (εκατοστά του δευτερολέπτου) σε σχέση με την Μακρόχρονη και τη Βραχύχρονη Μνήμη.
• Η αισθητηριακή μνήμη αποθηκεύει αισθητηριακά δεδομένα για λίγα κλάσματα του δευτερολέπτου, ίσα-ίσα όσο χρειάζεται έως ότου χρησιμοποιηθούν από ανώτερα εγκεφαλικά κέντρα.

Αναμνήσεις αναλαμπής
Πολύ ζωντανή μνήμη
• Ευδιάκριτη και γεμάτη από πολλές λεπτομέρειες μνημονική εγγραφή για ένα συγκεκριμένο γεγονός.
– Συνδέονται με προσωπικά γεγονότα (π.χ., τη γέννηση των παιδιών μας, τον θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου κ.ά.), ή σημαντικά ιστορικά γεγονότα τα οποία προκαλούν έντονη συναισθηματική διέγερση

Δυσλειτουργίες της Μνήμης «Τα επτά αμαρτήματα της μνήμης»

• 1) Παροδικότητα – εξασθένηση της μνήμης με την πάροδο του χρόνου
(τι φάγατε χθες; πριν δύο εβδομάδες; πριν 3 μήνες;)
• 2) Αφηρημάδα – έλλειψη προσοχής κατά την παρουσίαση της πληροφορίας
• 3) Ανάσχεση – αδυναμία να εντοπίσουμε μία πληροφορία την οποία κατέχουμε
• 4) Εσφαλμένη απόδοση – απόδοση μιας πληροφορίας σε λάθος πηγή
• 5) Υποβλητικότητα – σχετίζεται με εκείνες τις αναμνήσεις μας που κατασκευάζονται ως αποτέλεσμα κατευθυνόμενων ερωτήσεων, σχολίων ή υποδείξεων όταν προσπαθούμε να ανασύρουμε μία εμπειρία
• 6) Προκατάληψη – υποδηλώνει τις εξαιρετικά ισχυρές επιδράσεις της προϋπάρχουσας γνώσης και των πεποιθήσεών μας στον τρόπο με τον οποίο ανακατασκευάζουμε το παρελθόν μας
• 7) Επιμονή – σχετίζεται με την επαναλαμβανόμενη ανάκληση από τη μνήμη δυσάρεστων πληροφοριών ή γεγονότων, τα οποία θα θέλαμε να είχαμε την ικανότητα να τα εκτοπίζαμε από τη μνήμη μας

Τι είναι η Κριτική Σκέψη;
• Η Τέχνη του να αναλύεις και να αξιολογείς τη σκέψη, με στόχο να τη βελτιώσεις.
• Η διαδικασία ανάλυσης των επιχειρημάτων που προβάλλουν άλλοι.
• Προϋποθέτει την εξέταση της λογικής που καθιστά τους ανθρώπους ικανούς να κάνουν κάτι περισσότερο από το να επαναλαμβάνουν, απλώς τη γνώση.
• Αποτελεί ισχυρό γνωστικό εργαλείο για αποτελεσματική διαχείριση (α) των πληροφοριών, (β) των περιορισμών που συχνά θέτει το περιβάλλον, (γ) των ανατροπών και των αλλαγών που προκύπτουν

Η κριτική σκέψη βοηθά στην
– διαμόρφωση ανθρώπων με κρίση και ανοιχτό μυαλό,
– δεκτικούς στις προκλήσεις,
– πρόθυμους να αναγνωρίσουν το δικαίωμα των άλλων και συνεπώς του εαυτού τους στη διαφορετικότητα,
– αναζητητές και δημιουργούς του νέου, του πρωτότυπου και του καλύτερου,
– ενήμερους και ώριμους να διαχειριστούν το απρόβλεπτο, να δαμάσουν το άγνωστο και να προβλέψουν τα επερχόμενα.

Το παράγωγο της κριτικής σκέψης δεν είναι μόνο
– η διατύπωση μιας κρίσης ή μιας απόφασης
αλλά και
– η παρακολούθηση και η τροποποίησή της με στόχο τη βελτίωση και την ανάπτυξή της.

Για να γίνει αυτό απαιτείται η συνέργεια μιας ομάδας σημαντικών λειτουργιών όπως
– η ανάλυση των δεδομένων,
– η γνώση και η ερμηνεία των παραμέτρων που συνθέτουν την κατάσταση,
– η ικανότητα λογικού συμπεράσματος απαλλαγμένου από προσωπικές προκαταλήψεις,
– η επεξήγηση των θέσεων με σαφήνεια και ακρίβεια, η αυστηρή αξιολόγηση των επιμέρους θέσεων ή κρίσεων και
– η αυτορρύθμιση του ατόμου ώστε να μπορεί με ευελιξία να προσαρμόσει ή να αναθεωρήσει αρχικές διατυπώσεις, όπου αυτό κρίνεται αναγκαίο.

Χαρακτηριστικά της Κριτικής Σκέψης
• Λογική
• Διαύγεια
• Ακρίβεια
• Ανάλυση
• Ερμηνεία
• Σχετικότητα
• Δημιουργία Υποθέσεων
• Υγιής Σκεπτικισμός
• Αυτορύθμιση στη Σκέψη
• Επισήμανση και αντιμετώπιση της πρόκλησης
• Διερεύνηση επιχειρημάτων
• Προσεχτική χρήση συμπερασμάτων με βάση συσχετίσεις
• Διερεύνηση εναλλακτικών ερμηνειών
• Αποφυγή υπεραπλούστευσης
• Αποφυγή υπεργενίκευσης

ένα άτομο αναπτύσσει την κριτική του σκέψη όταν:
Θέτει καίρια ερωτήματα, διατυπώνοντας τα με σαφήνεια και ακρίβεια.
Συγκεντρώνει και αξιολογεί σχετικές πληροφορίες.
Καταλήγει σε καλά τεκμηριωμένα συμπεράσματα, τα οποία ελέγχει σε σχέση με αντίθετες απόψεις.
Είναι ανοιχτόμυαλο, με εναλλακτικούς τρόπους σκέψης, των οποίων αναγνωρίζει και αξιολογεί τις πρακτικές συνέπειες. Επισημαίνει τυχόν αντιφάσεις.
Ελέγχει την αξιοπιστία μιας δήλωσης που βασίζεται σε παρατήρηση ή που προέρχεται από μιαν ‘αυθεντία’.
Διακρίνει τις σχετικές από τις άσχετες πληροφορίες.
Ελέγχει την επάρκεια των δεδομένων που έχει στη διάθεσή του.
Προσδιορίζει το βαθμό αξιοπιστίας μιας πηγής πληροφοριών.
Εντοπίζει ασαφείς ισχυρισμούς ή επιχειρήματα.
Αναγνωρίζει τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις.
Εντοπίζει τις λογικές πλάνες, την προπαγάνδα, τις επιδράσεις της συναισθηματικής φόρτισης.
Αναγνωρίζει λογικές ασυνέπειες σε ένα συλλογισμό.

Το άτομο μαθαίνει να σκέπτεται κριτικά και μεταγνωστικά όταν
– γνωρίζει τι να ρωτά, πώς και πότε
– πώς να σκέπτεται λογικά
– πότε και ποιες μεθόδους (στρατηγικές) χρησιμοποιεί για να αντιμετωπίσει μια κατάσταση.

Μεταγνώση είναι…
– η γνώση που έχει ο κάθε άνθρωπος για τις γνωστικές του λειτουργίες, η ενεργητική παρακολούθηση τους από τον ίδιο, καθώς και οι διορθωτικές ενέργειες στις οποίες προβαίνει όταν αντιμετωπίζει προβλήματα σε αυτές.

Η Μεταγνώση οδηγεί σε:
§ ανεξάρτητη μάθηση
§ μονιμότερη γνώση
§ κίνητρο για μάθηση
§ μεγαλύτερη επίδοση

ΜΕΤΑΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ

ΕΝΔΟΣΚΟΠΗΣΗ
ΕΝΣΥΝΑΙΣΘΗΣΗ

ΑΥΤΟΕΛΕΓΧΟΣ
ΑΥΤΟΡΡΥΘΜΙΣΗ

ΑΥΤΟΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ
ΑΥΤΟΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ

ΑΥΤΟΜΑΘΗΣΗ
ΑΥΤΟΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

Μεταγνωστικές Ερωτήσεις
• Τι γνωρίζω για το θέμα αυτό;
• Γνωρίζω τι πρέπει να μάθω;
• Γνωρίζω πού θα βρω τις πληροφορίες που χρειάζομαι;
• Πόσο χρόνο θα χρειαστώ για να μάθω το συγκεκριμένο θέμα;
• Ποιες στρατηγικές και τακτικές μπορώ να χρησιμοποιήσω;
• Κατάλαβα αυτό που μόλις είδα, άκουσα, διάβασα;
• Πώς μπορώ να εντοπίσω αν έχω κάνει κάποιο λάθος;
• Πώς θα μπορούσα να αναθεωρήσω το σχέδιό μου, αν αυτό δεν έχει λειτουργήσει ικανοποιητικά;

Στρατηγικές ανάπτυξης μεταγνωστικών δεξιοτήτων
• Στρέφουμε την προσοχή μας στην κατανόηση του πώς σκεφτόμαστε το πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε.
• Ψάχνουμε όχι μόνο το αποτέλεσμα αλλά και τον τρόπο σκέψης – τη στρατηγική.
• Προσπαθούμε να ελέγχουμε μόνοι μας τη σκέψη και τη συμπεριφορά μας.
• Επιτρέπουμε στον εαυτό μας να κάνει προβλέψεις για πληροφορίες που θα ακολουθήσουν με βάση αυτά που ξέρουμε.
• Προσπαθούμε να κάνουμε ερωτήσεις για το τι συμβαίνει γύρω μας.
• Μεταφέρουμε τις γνώσεις και δεξιότητες που αποκτούμε από ένα τομέα σε άλλους τομείς και καταστάσεις της ζωής μας.
• Βοηθούμε ώστε να συνδέονται οι νέες πληροφορίες με τις υπάρχουσες γνώσεις.

Αντίληψη είναι
η διαδικασία μέσω της οποίας επιλέγουμε, προσλαμβάνουμε, οργανώνουμε και αναγνωρίζουμε τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος ώστε να τα συνδέσουμε με νόημα και σημασία.

Τι χρειαζόμαστε για μία αντίληψη;
1. Ερέθισμα
2. Αποτύπωση ερεθίσματος
3. Επεξεργασία αποτύπωσης

Αποτύπωση ερεθίσματος
Το αντιληπτικό σύστημα πρέπει να διαθέτει ειδικευμένα κέντρα που να αποτυπώνουν το εισερχόμενο ερέθισμα.
Τα ειδικευμένα κέντρα είναι τα αισθητήρια όργανα.
Η αποτύπωση του ερεθίσματος περιλαμβάνει την ενεργοποίηση του αισθητηρίου οργάνου, και τη μετατροπή του σε ηλεκτρικό σήμα.

Επεξεργασία αποτύπωσης
Ο εγκέφαλος πρέπει να έχει κέντρα τα οποία επεξεργάζονται το ηλεκτρικό σήμα των αισθητηρίων οργάνων και τα μετατρέπουν σε αντιλήψεις.
Κάθε αισθητήριο όργανο αποστέλλει τις ηλεκτρικές ώσεις από τον ερεθισμό του σε συγκεκριμένα σημεία στον εγκέφαλο, που είναι εξειδικευμένα για την ανάλυση μόνο αυτών των σημάτων.
Ο ακριβής τρόπος με τον οποίο ο εγκέφαλος μετατρέπει τα ηλεκτρικά σήματα σε αντιλήψεις είναι ένα από τα μεγαλύτερα αναπάντητα ερωτήματα της γνωστικής ψυχολογίας.

Αντίληψη: Το τελικό προϊόν της αντιληπτικής διεργασίας είναι η αντίληψη, δηλαδή η υποκειμενική μας εικόνα για το περιβάλλον.

Η αντίληψη έχει κάποια σημαντικά χαρακτηριστικά.
1. Είναι «πιστή» στο εξωτερικό περιβάλλον
2. Είναι προϊόν της αντιληπτικής διεργασίας
3. έχει σταθερότητα
4. Κάνει λάθη

-Πιστότητα στο εξωτερικό αντικείμενο
Η μόνη εξωτερική πληροφορία του αντιληπτικού συστήματος είναι η αισθητήρια αποτύπωση.

-Προϊόν αντιληπτικής διεργασίας
Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της αντίληψης εξαρτώνται από τις διεργασίες του συστήματος, και όχι από τα χαρακτηριστικά του εξωτερικού ερεθίσματος.
Τα χρώματα που βλέπουμε ΔΕΝ αποτελούν μέρος των εξωτερικών αντικειμένων.
Ο χρωματικός κόσμος που αντιλαμβανόμαστε είναι άμεσο προϊόν του αντιληπτικού μας συστήματος!
Εάν είχαμε διαφορετικό αντιληπτικό σύστημα, ίσως να μη βλέπαμε καθόλου χρώματα, ή να βλέπαμε διαφορετικά χρώματα.
Το γεγονός αυτό έχει οδηγήσει στη διατύπωση του φιλοσοφικού ερωτήματος «κατά πόσο ο εξωτερικός κόσμος ~~είναι πραγματικός~~».
(εδώ υπάρχει ένα ζήτημα που σχετίζεται με το δυτικό τρόπο αντίληψης. Το ερώτημα δεν είναι αν ο εξωτερικός κόσμος είναι πραγματικός, αλλά σε πιο βαθμό οι ατελείς (εξειδικευμ’ενες) αισθήσεις μας μπορούν να αντιληφθούν τον πραγματικό εξωτερικό κόσμο).

-Σταθερότητα
Η αντίληψη αναπαριστά με εξαιρετική ακρίβεια το εξωτερικό περιβάλλον.
Η ικανότητα της αντίληψης να διατηρεί σταθερή την αναπαράσταση του εξωτερικού αντικειμένου, παρά τις όποιες αλλαγές στην αισθητήρια αποτύπωση ονομάζεται «αντιληπτική σταθερότητα».
Χάρη στην αντιληπτική σταθερότητα οι επιφάνειες διατηρούν το χρώμα τους ανεξάρτητα από τις αλλαγές στο φωτισμό, τα αντικείμενα διατηρούν το μέγεθός τους ανεξάρτητα από την απόσταση του παρατηρητή από αυτά, το σχήμα τους ανεξάρτητα από την γωνία παρατήρησης, κλπ.

–Λάθη
Η αντίληψή μας υποπίπτει σε λάθη. Τα λάθη της αντίληψης είναι οι ανακριβείς αναπαραστάσεις χαρακτηριστικών του εξωτερικού αντικειμένου.
Τα λάθη της αντίληψης είναι τριών ειδών:
Α. ανεπάρκεια αισθητήριας πληροφορίας
Β. αποτυχία σταθερότητας
Γ. αντιληπτικές πλάνες

-Ανεπάρκεια αισθητήριας πληροφορίας
Το σύστημά μας είναι δυνατόν να αποτυπώσει μία λανθασμένη εικόνα του περιβάλλοντος όταν οι αισθητήριες πληροφορίες είναι ανεπαρκείς.
Τέτοιες περιπτώσεις μπορεί να έχουμε π.χ. όταν οι συνθήκες θέασης είναι φτωχές (πολύ χαμηλός φωτισμός), ή όταν έχουμε πολύ υψηλή παρουσία αντιληπτικού θορύβου.

-Αποτυχία σταθερότητας
Αποτυχία σταθερότητας είναι η αδυναμία του αντιληπτικού συστήματος να διατηρήσει σταθερή την αντίληψη ενός αντικειμένου όταν αλλάζει η αισθητήρια του αποτύπωση.
Τα λάθη αυτά προκύπτουν σχεδόν πάντα όταν οι αλλαγές της αισθητήριας αποτύπωσης είναι σχετικά μεγάλες.
Παραδείγματα τέτοιων λαθών είναι να μας φαίνονται οι επιφάνειες λίγο πιο σκούρες όταν χαμηλώνει ο φωτισμός, ή τα αντικείμενα λίγο μικρότερα όταν απομακρύνονται.

-Αντιληπτικές πλάνες
Σε ορισμένες περιπτώσεις το περιεχόμενο των αντιλήψεων που σχηματίζουμε διαφέρει τόσο από την πραγματικότητα που πλέον, μιλάμε για αντιληπτική πλάνη.
Οι αντιληπτικές πλάνες είναι λάθη που γίνονται από το αντιληπτικό μας σύστημα παρότι οι αισθητήριες πληροφορίες θεωρητικά είναι επαρκείς για ορθή αναπαράσταση του εξωτερικού αντικειμένου.

Ανωφερείς προσεγγίσεις ή «από κάτω προς τα πάνω» διαδικασία
Σε αυτή την προσέγγιση η αντίληψη σχηματίζεται και εξαρτάται περισσότερο από τα πληροφοριακά ερεθίσματα που διεγείρουν τα αισθητήρια όργανα. Στην αρχική φάση της επεξεργασίας της πληροφορίας τα χαρακτηριστικά εξετάζονται ξεχωριστά και ανεξάρτητα από το πλαίσιο στο οποίο ανήκουν.
• Αφού υπάρξει μια ικανοποιητική και σαφής αποκωδικοποίηση τους, τα χαρακτηριστικά αναδομούνται ώστε να προκύψει μια συνθετότερη μορφή, στην οποία προσδίδεται νόημα.

Κατωφερείς προσεγγίσεις ή «από πάνω προς τα κάτω» διαδικασίες
Αυτή η προσέγγιση θεωρεί ότι η ανάλυση των πληροφοριακών ερεθισμάτων στηρίζεται στη σύγκριση και στη ταύτιση τους με τις εσωτερικές αναπαραστάσεις που υπάρχουν στη μνήμη ως γνωστικά σχήματα.
• Η αντίληψη ενός αντικειμένου επιτυγχάνεται όταν υπάρχει όσο το δυνατόν μεγαλύτερη συμφωνία ή ταύτιση του πληροφοριακού ερεθίσματος με την ήδη υπάρχουσα αναπαράσταση στη μνήμη.
• Υποστηρίζουν ότι η αντίληψη είναι μια διερεύνηση υποθέσεων.
• Δηλαδή, ο άνθρωπος με βάση : -τα κύρια χαρακτηριστικά των αντικειμένων -το πλαίσιο στο οποίο βρίσκονται -τις γνώσεις, τις εμπειρίες και τις προσδοκίες να κρίνει:
– θα σκεφτεί
– θα βγάλει συμπεράσματα και
– θα επαληθεύσει ή θα απορρίψει την αρχική υπόθεση.

• άρα, η αντίληψη είναι μια μετασχηματιστική και δημιουργική διεργασία του ανθρώπινου μυαλού που στηρίζεται στη σύνθεση και ερμηνεία των αντιληπτικών δεδομένων.
• Η αντίληψη δεν στηρίζεται αποκλειστικά στα πληροφοριακά ερεθίσματα, αλλά επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τις προϋπάρχουσες γνώσεις και εμπειρίες του ατόμου, οι οποίες κινούν προσδοκίες στο άτομο για το τι αναμένει να αντιληφθεί

Αντιληπτικό μοντέλο του Neisser
• Γενικά, θεωρεί ότι οι «από πάνω προς τα κάτω» και «από κάτω προς τα πάνω» διαδικασίες δεν πρέπει να θεωρούνται ανταγωνιστικές αλλά να κατανοούνται μαζί σε ένα ενιαίο πλαίσιο όπου υποστηρίζονται και αλληλοσυμπληρώνονται.
• Η αντίληψη είναι μια ενεργητική και ερμηνευτική διαδικασία, με τις «από πάνω προς τα κάτω» διαδικασίες να παίζουν σπουδαίο ρόλο.
• όμως η διαδικασία αρχίζει από κάποιο ερέθισμα του περιβάλλοντος, δηλαδή αλληλεπιδρά και η «από κάτω προς τα πάνω» επεξεργασία των πληροφοριών.

Μορφολογική προσέγγιση (αντιληπτική οργάνωση)
Η Βασική θέση της Μορφολογικής ψυχολογίας (Gestalt) είναι ότι «το όλο είναι περισσότερο από το άθροισμα των μερών του»
• Θεωρούν ότι νοητικές διεργασίες αποτελούνται κυρίως από σχηματοποιήσεις σε σύνολα και όχι από ακολουθίες απλών αισθητηριακών αντιλήψεων ή από διασυνδέσεις ανάμεσα σε ερεθίσματα και αντιδράσεις, όπως υποστηρίζουν οι Συμπεριφοριστές.
• Υπάρχουν 2 βασικές αρχές που χρησιμοποιούνται για να περιγραφεί ο τρόπος οργάνωσης της αντίληψης σχετικά με περιβάλλον.
• 1) Η Σχέση Μορφής – Φόντου
• 2) Η Ομαδοποίηση

Σχέση μορφής – φόντου
– ένα αντικείμενο γίνεται αντιληπτό όταν αναγνωριστεί σαν μια ολότητα με συγκεκριμένη μορφή και αφού διαφοροποιηθεί από τον περιβάλλοντα χώρο

Ομαδοποίηση
• Η οργάνωση των ερεθισμάτων από το αντιληπτικό σύστημα του ανθρώπου γίνεται σύμφωνα με διάφορες αρχές (νόμους)
• α) Εγγύτητα: Η τοποχρονική γειτνίαση των αντικειμένων προκαλεί τάση ομαδοποίησης.
• β) Ομοιότητα: Στοιχεία με κοινά χαρακτηριστικά γίνονται αντιληπτά ως μέρος μιας ομάδας
• γ) Συνέχεια: Η οπτική ή ακουστική συνέχεια προκαλεί ομαδοποιημένη αντίληψη
• δ) Εγκλεισμός: Οι άνθρωποι τείνουν να συμπληρώνουν ατελείς μορφές σε ολοκληρωμένα αντικείμενα
• ε) Υφή: όταν στοιχεία έχουν την ίδια υφή τότε οι άνθρωποι τα ομαδοποιούν
• στ) Μορφική απλότητα – Συμμετρία και Σαφήνεια: Στοιχεία με απλή και συμμετρική μορφή προσλαμβάνονται ευκολότερα. Από ένα πλήθος πιθανών γεωμετρικών διατάξεων, αυτή που θα γίνει τελικά αντιληπτή έχει την καλύτερη, την απλούστερη και την πιο σταθερή μορφή.