Πολλοί αρχαίοι συγγραφείς έχουν ασχοληθεί με την Κρήτη και εκφράζουν το θαυμασμό τους κυρίως για τη νομοθεσία, την καθημερινή ζωή και τα έθιμά της. Ο Πλούταρχος στο “Ηθικά” Περί φιλαδελφίας, σχολιάζει και ταυτόχρονα εξηγεί:
‘ως εκ τούτου ἐκεῖνο που πρέπει να μνημονευθεί ως προς τις αδελφικές διαφορές, και κρατήστε το, με τους φίλους των να μιλάτε και τότε μάλιστα να τους προσεγγίζετε· να αποφεύγετε δε τους εχθρούς των και να μην τους αποδέχεσθε, μιμούμενοι τουλάχιστον αυτό των Κρητών, οι οποίοι συχνά εναντιώνονται μεταξύ τους και πολεμούν, από εξωτερικό εχθρό (όμως) όταν απειλούνται χωρίζουν και συνενώνονται· και αυτό είναι το αποκαλούμενο απ’ αυτούς ‘συγκρητισμός‘.’
"ἔτι τοίνυν ἐκεῖνο δεῖ μνημονεύειν ἐν ταῖς πρὸς τοὺς ἀδελφοὺς
διαφοραῖς καὶ φυλάττειν, τὸ τοῖς φίλοις αὐτῶν ὁμιλεῖν, καὶ
πλησιάζειν τότε μάλιστα: φεύγειν δὲ τοὺς ἐχθροὺς καὶ μὴ
προσδέχεσθαι, μιμούμενον αὐτὸ γοῦν τοῦτο τὸ Κρητῶν, οἳ
πολλάκις στασιάζοντες ἀλλήλοις καὶ πολεμοῦντες, ἔξωθεν
ἐπιόντων πολεμίων διελύοντο καὶ συνίσταντο: καὶ τοῦτ᾽ ἦν
ὁ καλούμενος ὑπ᾽ αὐτῶν ‘συγκρητισμός’."
Από εκεί προέρχεται και αυτή ήταν η σημασία του όρου “συγκρητισμός”.
Κάτι παρόμοιο αναφέρει ο Quintus Curtius για τους Sudracae και τους Malli στο ένατο βιβλίο της ιστορίας του Αλεξάνδρου. Λέει ότι παρόλο που συνήθως ήταν στραμμένοι ο ένας εναντίον του άλλου, ενώθηκαν όταν πλησίαζε ο Αλέξανδρος.
Ανάλογη είναι και η αρχή του Αριστοτέλη, Συνάγει τοὺς ἀνθρώπους τὰ κακά.
Στη Μινωική Κρήτη η συνείδηση της ‘κοινότητας‘ ήταν δεδομένη.
Γίνονταν προσπάθειες, ώστε να επιλύονται ειρηνικά οι μεταξύ τους διαφορές, οπότε υιοθετούσαν θεσμούς, όπως οι ενώσεις πόλεων ήδη από τα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ. και το “ΚΟΙΝΟΝ ΤΩΝ ΚΡΗΤΩΝ” στα τέλη του 3ου αιώνα π.Χ.
Ξέρουμε ότι υπήρχε ένα συμβούλιο του οποίου τα μέλη λέγονταν “σύνεδροι” και ήταν οι αντιπρόσωποι κάθε πόλης που συμμετείχε, και μια γενική συνέλευση που είχε την ονομασία “Κοινόν ή πλήθος των Κρηταιέων”. Είχε μάλιστα και ιδιαίτερο νόμισμα. Ο θεσμός αυτός διατηρήθηκε και κατά τους ελληνιστικούς χρόνους αλλά και την εποχή της Ρωμαιοκρατίας και επιβίωσε ακόμη και κατά την πρωτοβυζαντινή εποχή.
Οι συνελεύσεις γίνονταν άλλοτε στην Κνωσό άλλοτε στη Γόρτυνα αλλά και σε άλλες πόλεις, όπως την Αξό, την Πριανσό, τη Λάππα. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 183 π.Χ. αναφέρονται ως μέλη του Κοινού 31 πόλεις: Γόρτυς, Κνωσός, Φαιστός, Λύττος, Ραύκος, Ιεράπυτνα, Ελεύθερνα, Αππτερα, Πολυρρήνια, Λάππα, Σύβριτα, Αξος, Πριανσός, Αλλαρία, Αρκάδες, Κεραία, Πραισός, Λατώ, Βιάννος, Μάλλα, Ερώνος, Χερσόνησος, Απολλωνία, Ελυρρος, Υρτακίνα, Ελτυνία, Ανώπολις Ηραδήν, Ιστρών, Τάρρα.
Το Κοινόν είχε σημαντικές αρμοδιότητες κυρίως όσον αφορά στην εξωτερική πολιτική του νησιού. Αλλος στόχος του ήταν η εμπέδωση της ειρήνης μεταξύ των πόλεων της Κρήτης, οι οποίες βρίσκονταν σχεδόν πάντοτε σε εμφύλιες διαμάχες. Για την πραγματοποίηση αυτής της ειρηνευτικής αποστολής του το Κοινόν διέθετε ειδικό δικαστήριο το “ΚΟΙΝΟΔΙΚΙΟΝ” και ειδική νομοθεσία το “Διάγραμμα” των Κρητών. Το Κοινοδίκιον ήταν ένας πρωτότυπος θεσμός. Ηταν ένα ποινικό και διαιτητικό δικαστήριο που είχε αρμοδιότητες σχετικές και προς τα κράτη και προς τους ιδιώτες και εκδίκαζε με βάση γραπτή ποινική νομοθεσία, η οποία αναφέρεται και σε αδικήματα μεταξύ κρατών και σε αδικήματα ιδιωτών εις βάρος υπηκόων ξένου κράτους. Το Κοινόν των Κρητών είχε και ιδιαίτερο νόμισμα, ενώ ο αρχηγός του λεγόταν Κρητάρχης (ΚΡΗΤΑΡΧΑΣ ΚΡΗΤΑΙΕΩΝ).
Γνωρίζουμε ότι οι άνδρες έπαιρναν το γεύμα τους σε λέσχες που αποκαλούνταν ‘Ανδρεία’. Στα ανδρεία συμμετείχαν όλα τα αρσενικά της οικογένειας της Κρήτης, Στην πραγματικότητα η κρητική λέσχη είναι ένα αμάλγαμα αρκετών οικογενειών σε ένα είδος πατριάς, όλα τα αρσενικά μέλη της οποίας δειπνούσαν μαζί, κοιμούνταν πιθανώς μαζί σε κοιτώνες της λέσχης, μάθαιναν γράμματα, γυμνάζονταν διαρκώς, εκπαιδεύονταν στη χρήση των όπλων -ιδιαίτερα του τόξου*-. Οι νεαροί Κρήτες εκπαιδεύονταν στην ατομική και την ομαδική μάχη ενάντια σε άλλες λέσχες – σχολεία. Διδάσκονταν τόλμη, στρατιωτική μαθητεία και διακυβέρνηση όπως και την αντοχή σε πολλών ειδών δυσκολίες. Χειμώνα-καλοκαίρι φορούσαν τον ίδιο κοντό χιτώνα και μάθαιναν να αψηφούν τη ζέστη και το κρύο, τα ορεινά μονοπάτια και τα χτυπήματα που δέχονταν στα γυμνάσια και τις μάχες. Ο αρχηγός της αγέλης -αγελάτης- είχε πλήρη εξουσία. Καθοδηγούσε τους νέους στο κυνήγι και τους δρόμους, δηλαδή τα γυμνάσια των εφήβων. Η ζωή τους περιβαλλόταν από μια πολεμική ατμόσφαιρα και θεωρούσαν πολύτιμα αγαθά τη στρατιωτική στολή και τα όπλα τους. Στις αγέλες οι νεαροί Κρήτες έμεναν ως τη μέρα του γάμου τους, οπότε επέστρεφαν στα σπίτια και τις λέσχες τους.
* Προκαλεί το ενδιαφέρον η αφήγηση ενός Γάλλου βοτανολόγου που το 1699 γράφει μεταξύ άλλων: «Οι κάτοικοι του Χάνδακα (Ηράκλειο), Οθωμανοί και Έλληνες, είναι εκ φύσεως ψηλοί, γνήσιοι άνδρες, ρωμαλέοι, εύρωστοι. Αγαπούν την τοξοβολία, άθλημα στο οποίο διακρίνονται από αιώνες».
Από την ημέρα που ο Ιδομενέας σαλπάρισε από την Τροία, η Κρήτη σχεδόν χάνεται από την ελληνική ιστορία. Πολύ ισχυρή για να της επιτεθούν οι γείτονές της και συνάμα πολύ αδύναμη εξαιτίας των πολλών φέουδων παρέμεινε απομονωμένη από την ηπειρωτική Ελλάδα και το αρχιπέλαγος ως το τέλος της περιόδου της ελληνικής ανεξαρτησίας.
ΚΡΗΤΗ 1645 – 1770
Το Σχολείο από την Αρχαία Αθήνα, Σπάρτη, Κρήτη έως σήμερα
+ - 